Burgemeester Femke Halsema is een krabpaal voor velen: grootsteeds, GroenLinks en ook nog eens vrouw. Kan ze het sowieso niet goed doen of profileert zij zich te veel als politicus en te weinig als bestuurder?
Oud-burgemeester Job Cohen laat zich nooit over zijn opvolgers uit, maar in dit geval maakt hij graag een uitzondering. “De onevenredige kritiek op Femke Halsema heeft er ongetwijfeld mee te maken dat ze van GroenLinks is en ook dat ze de eerste vrouwelijke burgemeester van Amsterdam is.”
Als in zijn tijd Twitter had bestaan, was #theedrinker waarschijnlijk voortdurend trending geweest. “Zeker, de media van nu zijn veel meer gepolariseerd. Je hoeft maar iets te doen wat niet bevalt en je krijgt meteen de volle laag.”
Halsema maakt een hoop los, meer dan andere bestuurders. Kritiek op haar lijkt altijd sneller en harder. Ze is een ideaal doelwit voor iedereen met een grondige hekel aan de grootstedelijke arrogantie van Amsterdam, dat ook nog eens wordt bestuurd door ‘kneiterlinks’. Van dat alles is Halsema de personificatie.
Nu was het optreden van Halsema afgelopen maandag op de Dam ook ongelukkig te noemen, nog los van de beslissing niet op te treden tegen de overvolle demonstratie. De burgemeester liep rond zonder mondkapje, maar wel met een button tegen slavernij. Zo gaf ze tegenstanders eenvoudige munitie in handen. Zij zagen Halsema daar niet als een burgemeester die boven partijen staat, maar als politicus.
Haar onhandige uitspraak voor een camera van AT5 dat ‘de demonstratie te belangrijk is’ voedde die kritiek, hoe zeer Halsema later ook benadrukte dat ze het demonstratierecht in het algemeen had bedoeld.
Boerkaverbod
Het was niet de eerste keer dat de burgemeester de politicus in zich liet spreken. In 2018 kondigde ze aan het boerkaverbod niet te gaan handhaven. Ze noemde het verbod ‘on-Amsterdams’, wat haar naast hoon uit de gebruikelijke hoek ook op veel steunbetuigingen kwam te staan. Het scenario herhaalde zich deze week met een petitie om Halsema te steunen en een grote groep Amsterdammers uit de creatieve sector die een ‘Motie van vertrouwen’ schreven. Daarnaast zijn meerdere petities gestart die Halsema weg willen hebben. De bulk van die tegenstanders is anoniem of woont buiten de stad.
Paul Stamsnijder, partner bij Reputatiegroep, vindt dat Halsema een te sterk politiek profiel heeft. “Het is triest dat ze de gunfactor niet heeft, maar ze is politiek te uitgesproken voor haar rol. Ze is een schietschijf, the mayor you love to hate. Dat is zonde, want ze is een excellent en visionair politicus. Ze heeft destijds GroenLinks weer op de kaart gezet. Job Cohen en Eberhard van der Laan waren veel meer bestuurder dan politicus. Halsema is dat niet.”
Werkenderwijs
Toch heeft Halsema zich sinds haar aantreden regelmatig een kordaat bestuurder getoond, die in haar daadkracht soms de gemeenteraad trotseerde. Haar aanpak van de Wallen, haar strijd tegen drugscriminelen, haar plan coffeeshops te sluiten voor toeristen en met name haar strenge optreden tegen de krakende illegalen van We Are Here. Dat was Halsema de bestuurder, niet Halsema de GroenLinkser.
Paul ’t Hart, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Utrecht, ziet een parallel met Pieter Hilhorst. Bij diens aantreden als wethouder in 2012 was de teneur: prima politiek analist, maar kan hij besturen? Halsema liep tegen dezelfde scepsis op.
In zijn boek De belofte schrijft Hilhorst over zijn val als wethouder dat hij te veel een bestuurder werd, en zijn politieke boodschap uit het oog verloor. ’t Hart: “Het ambacht van bestuurder krijgt Halsema werkenderwijs wel onder de knie. Maar ze moet wel oppassen dat ze niet dezelfde fout maakt als Hilhorst.”
Uiterlijk en kleding
Blijft over: krijgt Halsema onevenredig veel kritiek omdat ze vrouw is? Veelzeggend is een anekdote uit Halsema’s boek Pluche. Telegraafhoofdredacteur Paul Jansen vertelde haar eens dat de Haagse redactie er in zijn tijd als chef veel plezier in schepte bij artikelen over Halsema een zo lelijk mogelijke foto te zoeken.
Los van zulk venijn staat vast dat vrouwen in de politiek veel vaker dan mannen worden beoordeeld op hun uiterlijk, kleding, karakter, of ze getrouwd zijn en kinderen hebben of niet, zo blijkt uit inhoudsanalyses van artikelen en opmerkingen op sociale media.
Julia Wouters, auteur van De zijkant van de macht, een boek over vrouwen in de politiek, spreekt van ‘het nadeel van de twijfel’ voor vrouwen. Wouters: “Op het Achtuurjournaal zie je een oververtegenwoordiging van witte, fitte mannen in belangrijke functies. Hoe meer je eruitziet als de norm, hoe meer je eruitziet alsof je het ook zou kunnen. Dan kijk je naar Femke Halsema, of een vrouw die zwart is, en dan denk je onbewust: zou die het wel kunnen? Er ontstaat kortsluiting in de beeldbank in je hoofd.”
Waterkanon
Wouters verwijst naar onderzoek over fouten maken. Als vrouwen dat doen, wordt het ze meer kwalijk genomen dan mannen. De misstap wordt ook langer onthouden. “Als het een mannelijke burgemeester maandag op de Dam was geweest, was de reactie: arme man, het zal je maar overkomen en nogal wiedes dat hij geen waterkanon inzet. Bij een vrouw is de reactie veel eerder: hoezo kon ze dat niet inschatten, zie je wel, ze kan het niet.”
De aanstelling van een vrouwelijke burgemeester wordt nog altijd als een experiment gezien. “Na de vreugdevuren in Scheveningen werd over burgemeester Pauline Krikke gezegd: ze wilden per se een vrouw, en dan krijg je dit.”
En na de benoeming van Jan van Zanen in Den Haag zei waarnemer Johan Remkes over zijn opvolger: “Dit is een echte burgemeester.”
Overigens denkt Wouters niet dat de overmatige kritiek op Halsema alleen wordt veroorzaakt doordat ze vrouw is. “Het komt ook doordat ze aan de kant van het morele gelijk staat. Ze heeft zelf gezegd dat ze morele verontwaardiging in haar stem heeft. Sommige mensen vinden het dan verrukkelijk om uitgerekend haar op een fout te betrappen.”
En reputatie-expert Stamsnijder: “Ze wordt niet voor niets neergezet als de Hillary Clinton van Amsterdam: soms gerespecteerd, maar zelden geliefd.”
