Staat ligt op ramkoers met de luchtvaart: ‘Ze willen alleen hun eigen belang beloond zien’

Dat bleek dinsdag bij het kort geding in Haarlem dat de luchtvaartsector heeft aangespannen tegen de staat en luchthaven Schiphol. Die willen het aantal vluchten op de luchthaven in november terugbrengen van een half miljoen naar 460.000 per jaar, vooruitlopend op verdere krimp naar 440.000 starts en landingen.

Het is een bijzonder kort geding, dat niet alleen met een duur van ruim negen uur zijn naam geweld aandoet. Met 29 advocaten in de zaal is de zaak volgens de rechtbankpresident voer voor het Guinness Recordboek.

Volgens de maatschappijen zijn bij het krimpbesluit niet alle alternatieven afdoende onderzocht, overlegd en onderbouwd afgewezen, zoals de EU-regels voorschrijven. In plaats daarvan zou de minister een ‘experimenteerregeling’ misbruiken om de Europese beoordeling te omzeilen.

De luchtvaartsector wil minister Mark Harbers’ ‘onder stoom en kokend water’ opgestelde krimpplan van tafel hebben. En daar is haast bij: maatschappijen moeten half april hun plannen voor vluchten in het winterseizoen indienen bij de slotcoördinator.

Eindeloze groei

Volgens landsadvocaat Jelmer Procee voldoet de krimpingreep wel aan de regels en is een afname van het aantal vluchten nodig om geluids- en milieuoverlast rondom de luchthaven in te perken. “Er moet een balans worden gezocht tussen leefomgeving en het belang van Schiphol voor de Nederlandse economie. De staat bevindt zich tussen twee uitersten en neemt de belangen van alle betrokkenen in ogenschouw. De maatschappijen willen alleen hun belang beloond zien.”

“De maatschappijen reageren uit de gedachte dat er zoiets bestaat als eindeloze groei,” zegt hij in zijn pleidooi. “Het blijft de staat verbazen hoezeer maatschappijen tegen krimp zijn. Ook zij moeten zich realiseren dat het vanwege alle geluidsoverlast tijd is voor een nieuwe balans tussen hinder en vliegverkeer. Dat de maatschappijen claimen dat ze zich ook voldoende inspannen om hun hinder terug te brengen, komt niet overeen met onze visie.”

Een ‘gebalanceerde aanpak’ met inspraak en onderzoek is volgens de landsadvocaat voor het eerste stukje krimp niet nodig, omdat sprake is van een ‘experimenteerregeling’, die ooit is afgesproken om snel maatregelen rondom Schiphol te beoordelen – zoals het verleggen van vliegroutes – om geluidsoverlast in te perken. “Er is geen juridische basis meer voor 500.000 vluchten.”

“Met de experimenteerregeling kan worden proefgedraaid voor de uiteindelijke krimp tot 440.000 vluchten,” aldus Procee. “De uitkomsten kunnen worden gebruikt om nieuwe normen vast te stellen. Omwonenden krijgen minder hinder en de luchtvaartmaatschappijen meer zekerheid.”

Europese voorschriften

De maatschappijen zien dit compleet anders. “Van een experiment is geen sprake. Het is een kunstgreep om te ontkomen aan Europese voorschriften,” aldus advocaat Pieter Huizing namens KLM. “Het is een tussenstap naar verdere krimp, waarvan de door Europa voorgeschreven gebalanceerde aanpak pas onlangs is begonnen.”

Volgens de maatschappijen staat nog helemaal niet vast dat Europa krimp goedkeurt. De Europese Commissie heeft daarover nog geen enkel stuk ontvangen. “De regeling is onrechtmatig, in strijd met nationaal, Europees en mondiaal recht. Er is niet onderbouwd waarom een snelle krimp nu gerechtvaardigd zou zijn en er is sprake van onjuiste berekeningen en oude data.”

De mondiale brancheorganisatie van luchtvaartmaatschappijen, Iata, zegt dat met krimp zelfs internationale verdragen worden geschonden, zoals het alomvattende luchtvaartverdrag van Chicago en de open skies-overeenkomst met de Verenigde Staten, die wederzijds ongehinderd vliegverkeer regelen. Het Amerikaanse ministerie van Transport zou Nederland daar al op hebben aangesproken.

Geluidsreductie van 50 procent

“We ondersteunen de intentie van de minister om de leefomgeving te verbeteren,” aldus KLM. “We denken niet alleen aan ons eigen belang, maar hebben ook oog voor de economie. KLM investeert circa 10 miljard in vervanging van haar vloot, wat leidt tot geluidsreductie van 50 procent.” Maar met de terugdringing van het aantal vluchten kunnen maatschappijen de vlootvernieuwing moeilijker dragen. “Zulke investeringen gaan uit van een toekomstperspectief dat bestond voordat de minister tot krimp besloot.”

Volgens de maatschappij is het aantal gehinderden rondom Schiphol daardoor sinds 2017 al met een derde afgenomen. Dat weerspreekt bewonersgroep Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder (RBV) die zich, pikant genoeg, aan de zijde van de staat heeft geschaard terwijl het in juni juist tegenover de overheid staat in een rechtszaak vanwege de jarenlange vliegoverlast.

“De hinder is de afgelopen jaren juist gegroeid en zorgt voor meer slaapverstoring, met name in Aalsmeer, Uithoorn, Heiloo en Castricum,” zegt advocaat Channa Samkalden van RBV. “Alleen in coronatijd daalde de hinder en slaapverstoring omdat minder werd gevlogen. Sindsdien is het weer toegenomen.”

“Het bestaande systeem van anticiperend handhaven beschermt omwonenden dus niet. De luchtvaartmaatschappijen willen een situatie voortzetten die onrechtmatig is tegen omwonenden omdat de wettelijke onderbouwing ontbreekt.”

Sturen op milieugrenzen

Schiphol is wel voor de ‘experimenteerregeling’, maar dan om tijd te winnen om een geheel nieuw luchthavenstelsel op te stellen, nadrukkelijk niet voor verdere krimp. “De experimenteerregeling is noodzakelijk als tussenstap naar een nieuw luchthavenbesluit,” aldus Schipholadvocaat Martijn Rijke. Daar is een uitgebreid debat en afwegingen voor nodig. Deze regeling is de beste oplossing om die periode te overbruggen.”

“Wij willen een systeem waarin op milieugrenzen wordt gestuurd en niet op aantallen vliegbewegingen, waarbinnen eventueel ruimte moet zijn voor groei. Maar dat is geen uitgangspunt. Wij willen duidelijkheid voor iedereen, luchthaven, luchtvaart en omwonenden. Deze problemen worden alleen opgelost door perspectief en duidelijkheid te bieden aan iedereen.”

Uitspraak volgt uiterlijk op 5 april.