Schrijver Hassnae Bouazza: ‘Als je verliefd kunt worden op familie, dan was ik verliefd op mijn moeder’

Oujda

“De grootste oostelijke stad van Marokko, vlak bij de Algerijnse grens. Mijn geboorteplaats, waar ook mijn ouders liggen begraven. Ik kom er nog steeds, in ons oude huis, waar ze een citroenboom in de tuin hadden geplant. De laatste tijd denk ik veel aan de warmte van Marokko, die door je voeten omhoog trekt. Ik herinner me flarden van mijn kindertijd. De blauwe auto die mijn vader had meegenomen uit Nederland.”

“Op mijn vierde kwamen we terecht in Arkel, Zuid-Holland. Het favoriete scheldwoord van de kinderen op school was ‘vieze Turk’. Dan dacht ik: waarom? Ik was in de klas het enige Marokkaanse meisje. We waren nieuw, het was een groot gezin, mijn vader werkte in de fabriek en we hadden niet veel. Dat werd allemaal tegen je gebruikt. Ik was ‘de ander’. Als kind weet je niet beter, maar de onzekerheid nestelt zich in je. Die raak je nooit meer kwijt. Maar Arkel is ook mijn moeder. Ik heb warme herinneringen aan ons huis.”

Hanountje

“Zo noemde ik mijn moeder: liefje. Waar moet ik beginnen? Ze was een heerlijke, lieve, warme vrouw, met enorm veel humor, rust en wijsheid. Als je verliefd kunt worden op familie, dan was ik verliefd op haar. Mijn broers vonden dat ik als jongste verwend werd. Misschien was dat wel zo, maar ik was gewoon de liefste. Hadden zij ook maar wat liever moeten zijn. Als de buitenwereld mijn moeder zag, zag die een hoofddoek en een djellaba en oordeelde: een onderdrukte vrouw. Wij zagen een leergierige vrouw met een enorme persoonlijkheid. Ze stimuleerde ons om te studeren en hoge cijfers te halen. Bij ons thuis werd getekend, geschilderd en film gekeken. Natuurlijk weet je dat je moeder er op een gegeven moment niet meer is. Daar had ik het ook over met haar. Ik heb me ermee moeten verzoenen, maar ik mis haar gewoon heel erg. De navelstreng had wat mij betreft nooit doorgeknipt mogen worden.”

Koriander

“Je moet het eerst laten weken in water, zodat alle rotzooi naar de oppervlakte drijft en het helemaal schoon wordt. Dan drogen, hakken en invriezen, zodat je altijd een voorraad hebt. Een heel ritueel dat ik van mijn moeder heb geleerd. Na haar overlijden ben ik naarstig haar recepten gaan maken. Die geuren en smaken: koriander, gember, komijn, oranjebloesem in de koekjes. Zo haal ik mijn moeder weer dicht bij me. Het is tastbaarder dan foto’s.”

Aicha Qandisha

“Een mythische figuur uit de Marokkaanse folklore. Een vrouw die zich in dromen aan mannen openbaart, hen verleidt en daarna bezit van ze neemt. Voor mij staat Aicha Qandisha voor de kracht van vrouwen. Ik heb heel lang een blad willen maken, waarin de schoonheid en het vertier van Elle of Vogue samengaat met de inhoud van The Guardian of The New Yorker. Dan krijg je iets waanzinnigs, iets wat alles overstijgt. Maar ja, ik ben van de ideeën en niet van de zakelijke inzichten, dus werd het een website met de naam Aicha Qandisha. Die bestaat al sinds 2013. Ik doe het voor de lol. Geen idee hoeveel mensen het lezen, maar ik heb een aantal trouwe lezers die vaak reageren op stukken.”

Seks en de Zonde

“Mijn documentaireserie met Femke Halsema. Catchy titel toch? Die heb ik bedacht. Ik maak me vreselijk boos als vrouwen geschandpaald worden vanwege hun seksualiteit. Dat gebeurt trouwens niet alleen in de islamitische wereld, Patricia Paay is net zo goed een voorbeeld. In de serie komen belijdende moslimvrouwen eindelijk eens zelf aan het woord. Altijd zijn er wel een paar witte vrouwen die vinden dat moslima’s bevrijd moeten worden. Dan wordt er neerbuigend gesproken over de hoofddoek, alsof vrouwen daar niet zelf voor kunnen kiezen. Veel witte feministen pretenderen te weten wat er in andere vrouwen omgaat, terwijl ze eigenlijk op hen neerkijken. Natuurlijk: Femke is zelf ook een witte feminist, maar zij was wel bereid te luisteren. Het gekke is dat de giftigste reacties op het programma uit de hoek van islamfundi’s kwamen. Omdat het Femke was, kon het volgens hen alleen maar negatief zijn over moslims. Typisch.”

Hafid

“Mijn broer de schrijver. Hij is nu één jaar dood. Het voelt zo onwerkelijk dat hij niet meer door de straten van Amsterdam loopt. Het was hartverscheurend. Je ziet iemand sterven en toch blijft de hoop dat er een wonder komt, want hij was een kat met negen levens. Het verdrietige is dat mensen alleen zijn aftakeling zagen, maar hij was ook een hele gulle levensgenieter. Hij was iemand die de Nederlandse taal weer sexy maakte, die de Nederlandse literatuur weer opwindend maakte. Hij is veel te vroeg heengegaan, maar wat hij heeft achtergelaten: wauw. In mijn boek schrijf ik: ik heb je hand nooit losgelaten. Dat is hoe het voor mij voelt.”

De Lindehof

“Met de chef, Soenil Bahadoer, heb ik een boek gemaakt: Spicy Chef. Het is een van mijn favoriete restaurants in Nederland. Twee sterren. Ik dacht altijd: daar hoor ik niet thuis, veel te stijf, maar als je bij hem binnenkomt is het een en al gastvrijheid. Je krijgt niet het gevoel dat je anders bent, je wordt niet getaxeerd. Soenil integreert de Franse met de Surinaams-Hindoestaanse keuken. Dat levert gerechten op die je nergens anders krijgt. Ik ben er constant blut door, maar ik hou van restaurants. Ik hou van eten, ik hou van koken en van koekjes en taartjes. Het is een obsessie. Er gaat troost uit van eten: als je iets proeft kun je al het andere voor even vergeten.”

Afvallen

“Dat is dus de keerzijde van al dat eten. Godschristus, de eeuwige worsteling. Tot mijn 33ste kon ik alles eten wat ik wilde: laat de teugels maar vieren. Daarna ging het fout. In het begin stelde ik mezelf serieus de vraag: wat is belangrijker, eten of die kleine kledingmaat? Straks ben ik op mijn 76ste nog aan het proberen om af te vallen, dat is toch ook tragisch. Ik hoop dat ik richting een balans ga, dat ik me oké voel met mezelf. Voor iemand die zo’n vreetzak is als ik kan ik trouwens heel goed vasten. De ramadan is geen enkel probleem.”

Peter Breedveld

“Mijn geliefde. Ik heb hem ontmoet bij een boekpresentatie van Hafid. Na afloop stuurde hij me een link naar zijn website Frontaal Naakt met een verslag, waarin hij mij noemde. Hij liet me verschrikkelijk hard lachen. En hij is een fantastische schrijver, die niet krijgt wat hem toekomt. Hij wordt genegeerd, er wordt op hem neergekeken. Het is net als met mijn moeder: de wereld heeft een beeld van hem en ik zie hoe hij echt is. Hij is fel in zijn stukken, dus denken de mensen dat hij een bozig type is, maar in werkelijkheid is hij een hele grappige, zachte, lieve en zorgzame man. Hij is heel principieel. Daar doen mensen tegenwoordig niet meer aan: principes. Als iemand iets goeds zegt, dan verdedigt hij dat, zonder aanziens des persoons. Dat kan ik niet hoor. Als ik iemand niet mag, ga ik het niet voor hem opnemen. Dan denk ik alleen: rot maar lekker een eind op.”

Bijgeloof

“Als ik iets leuks ga doen vertel ik niemand wat, want dan ben ik bang dat het niet doorgaat. Ik ben verschrikkelijk bijgelovig. Soms denk ik: stel je niet aan. Maar als ik het dan toch vertel, gaat het echt niet door. Waarzeggers? Vroeger ja. Van mijn zuurverdiende geld. Oh mijn god, dat mag je nu niet meer tegen me gebruiken! Maar ik zal je eerlijk zeggen: als ik hoor over een waarzegger die écht goed is, ga ik erheen. Fascinerend vind ik het, dat er mensen zijn die dingen zien die jij niet ziet. Mijn surrogaatoma, de vrouw die mijn navelstreng heeft doorgeknipt, heeft ooit kaarten voor mij gelegd. Alles is uitgekomen, op anderhalf ding na. Daar kan ik natuurlijk niets over zeggen, daar wacht ik geduldig op.”

Timboektoe

“Iedereen kent het van de Donald Duck, maar ik ben er geweest. Ik deed research voor de serie Sahara van Bram Vermeulen. Timboektoe zat helemaal dicht en was alleen te bereiken met hulp van de VN. Er was gevaar voor ontvoeringen en bij ons hotel was een conferentie gaande zoals je die wel eens op tv ziet: met van die mannen die met hele grote geweren achterop een pick-up zitten. Het duurde dagen voordat we de stad weer uit konden. Thuis maakten ze zich enorm zorgen, maar wij hadden het grootste plezier. Een week na de opnames werd het vliegveld aangevallen door gewapende mannen. Heel spannend. Normaal gesproken denk ik alleen: er moet wel goed te eten zijn op de plekken waar ik kom.”

Ahmed Aboutaleb

“Ik ben heel kritisch op hem. Daar houdt hij niet van, hè? Ik vind het geen oprechte man. Wat ik hem kwalijk neem is dat hij zichzelf heeft geprofileerd ten koste van mensen als mijn ouders. Na de aanslag op Charlie Hebdo had hij het erover dat moslims de straat op moesten om te demonstreren. Waar heb je het over? Hij weet heel goed dat de generatie van mijn ouders geen vlieg kwaad doet en toch impliceer je dat ze achter het geweld staan als ze niks van zich laten horen. Heel kwalijk. Zo maak je ons allemaal medeplichtig. Ik heb hem ontmoet bij Winternachten in Den Haag. Ik begeleidde daar de Syrische dichter Adonis, mijn maatje. Daar is hij fan van, maar toen ze eenmaal aan een tafeltje zaten, praatte Aboutaleb alleen nog maar over zichzelf.”

Vrouwen met hoorns

“In Italië is een man met hoorns een bedrogen echtgenoot, in Marokko is een vrouw met hoorns een sterke, eigenzinnige vrouw, die niet te beroerd is om tegen haar echtgenoot in te gaan. Ik? Een vrouw met hoorns? Mijn moeder had pas hoorns. Door haar ben ik gekomen waar ik nu ben.”

Hassnae Bouazza: Een koffer vol citroenen. Uitgeverij Ambo|Anthos, €20,99.