Ruigoord mag na lange strijd voorlopig blijven: meer ateliers, festivals behouden

Na jaren van onzekerheid kan kunstenaarskolonie Ruigoord nog 25 jaar op zijn plek in het havengebied blijven bestaan. Het aantal ateliers mag worden uitgebreid en ook is de komende tien jaar plek voor het organiseren van festivals zoals Landjuweel.

Het college stemde deze week in met het plan dat met het havenbedrijf, de provincie Noord-Holland en Ruigoord overeen is gekomen en per 1 januari 2026 ingaat. De kerk, het hart van Ruigoord waar concerten, evenementen, begrafenissen en uitvaarten worden gehouden, kan per 2026 vanwege veiligheidsredenen minder vaak en voor minder mensen worden gebruikt.

De komende tweeënhalf jaar wordt onder regie van de gemeente met Ruigoord en de Amsterdamse haven nagedacht over het gebruik van de kerk, maar ‘het betekent waarschijnlijk dat in het gebouw dagelijks vijftig mensen tegelijk aanwezig mogen zijn’, aldus het collegebesluit. Maximaal twaalf dagen per jaar mogen er nog wel tot 350 mensen in de kerk bijeenkomen; daarnaast mag de kerk tijdens festivals nog eens twaalf extra dagen per jaar gebruikt worden voor grote groepen.

Ruigoord ligt in het havengebied, aan de kop van de Afrikahaven. Een wandeling door het kunstenaarsdorp leidt vijftig jaar na de oprichting langs kunstwerken, borden met poëtische en filosofische teksten, zelfgebouwde onderkomens en romantische zitjes.

Het dorp is echter in de loop der jaren aan alle kanten omringd door oprukkende industrie: olieterminals en haveninstallaties. “Het geeft een surrealistisch beeld van Asterix en Obelix tegen de Romeinen,” aldus een van de kunstenaars.

Duurzame energie

Het westelijk deel van het havengebied is de plek waar de energietransitie plaatsvindt; de provincie en gemeente willen die bedrijven niet dicht bij verstedelijkte gebieden hebben. De komende decennia zullen bestaande en nieuwe bedrijven zich richten op duurzame energie. Het gaat in sommige gevallen over synthetische brandstoffen die qua risico’s groter zijn dan de huidige opslagplaatsen van fossiele brandstoffen.

Ruigoord zal op termijn het festivalterrein in de noordwesthoek, dat dicht bij een tankopslag met fossiele brandstoffen ligt, niet meer kunnen gebruiken. De Amsterdamse haven heeft nu het zuidoostelijk terrein naast Ruigoord ter beschikking gesteld voor festivals.

Marco de Goede, voorzitter van de stichting Ruigoord: “We zijn verheugd met de erkenning van de gemeente om Ruigoord als onderdeel van de Amsterdamse subcultuur te zien. Waar we minder blij mee zijn, is het voorstel om het aantal bezoekers van de kerk in te perken. Toch zien we de toezegging van het college om samen te kijken wat er wel mogelijk is in de kerk als een mooie handreiking. In Ruigoord wordt het onmogelijke altijd mogelijk gemaakt, dus hier komen we ook wel uit.”

Ruigoord was ooit een eiland in de Houtrak, een gebied dat werd ingepolderd in 1873 bij de aanleg van het Noordzeekanaal. Het werd een dorp voor een honderdtal landarbeiders met woningen, een kerk, school en winkeltje. In de jaren zestig werd het gebied rondom Ruigoord bestemd tot industrieterrein. De bewoners moesten verhuizen en Ruigoord verdwijnen.

Gekraakt

Het dorp werd in 1973 door Amsterdamse kunstenaars, onder leiding van dichter Hans Plomp en schrijver Gerben Hellinga, gekraakt. Er kwamen zo’n tachtig ateliers op het terrein. In de kerk, het culturele centrum, werden theatervoorstellingen, een poëziefestival, exposities en concerten gehouden. Ook organiseerde Ruigoord festivals als Landjuweel, het oudste festival van Amsterdam. Jaarlijks trekt Ruigoord zo’n 60.000 bezoekers.

In het toekomstplan wordt de betekenis van Ruigoord ruim aangestipt. ‘Ruigoord is een unieke plek in Amsterdam met een bijzonder verleden en wordt gezien als een klassieke vrijplaats met culturele en ecologische waarde. Het is een van de oudste culturele vrijhavens ter wereld en draagt bij aan de identiteit van Amsterdam, van oudsher een plek voor handel, creativiteit en vrijdenkers.’

Daarnaast heeft het, aldus het plan, economische waarde in de vorm van bezoekers, bedrijvigheid en banen in de creatieve sector. ‘We koesteren onze rafelranden zodat er ruimte blijft voor tegencultuur in de stad. Het nachtleven en festivals spelen een cruciale rol in de vernieuwing van de Amsterdamse cultuur.’

Ruigoord huurt het terrein van de haven voor een symbolisch bedrag van 1 euro, met de afspraak dat zij het onderhoud aan het terrein en de gebouwen verzorgen.

Wethouder Hester van
Buren (Haven) kwam met
Ruigoord tot een toekomstplan.

Waarom was Ruigoord een uitdaging?

“Het is een ingewikkeld dossier. Sinds 2018 is er overleg tussen huurbaas – Havenbedrijf Amsterdam –, huurder Ruigoord en de gemeente. Er gebeurde jaren niets. Ik houd ervan tot oplossingen te komen. De haven en verduurzaming zijn belangrijk en rafelranden van de stad moeten behouden blijven. Ruigoord is een bijzonder dorp met mondige mensen die voor een visie staan. Er zijn vele gesprekken geweest, oplossingen aangedragen, steeds contracten voor vijf jaar gegeven. Ik wilde voor hen rust creëren.”

Wat maakte de besprekingen urgent?

“Het havenbedrijf wilde de zuidoosthoek naast Ruigoord claimen voor de uitbreiding van energietransitie. Het college van Gedeputeerde Staten moest voor 1 april een beslissing nemen of zij die plek wil bestempelen als ‘industrieterrein van Provinciaal Belang’ en vroeg ons om een toekomstvisie voor Ruigoord.”

“Ruigoord had ons gevraagd om haar huidige festivalterrein aan de noordwest kant vlakbij een tankopslagtank van fossiele brandstoffen te verplaatsen naar de zuidoosthoek. Vanwege de gevaarlijke stoffen gelden er veiligheidsregels waardoor het aantal bezoekers en evenementen moesten worden beperkt. Ruigoord zou dan geen festivals meer kunnen houden.”

Dus kwam u met een handige uitruil?

“Nou handig? We zaten in een patstelling. Als we nu niets deden, betekende dat het einde van Ruigoord. Zij waren overigens zelf alert dat de zuidoosthoek als industriegebied zou worden bestempeld. Als dat was gebeurd, hadden ze helemaal klem gezeten. De onrust over de onzekerheid greep me aan. Want ga je nog investeren als je geen toekomst hebt? Ze hadden een langetermijnperspectief nodig. Daar was nu het moment voor.”

De Ruigoorders zijn blij met het huurcontract van 25 jaar, de uitbreiding van de ateliers en hun nieuwe festivalterrein. Maar het plan treft wel het hart van Ruigoord, de kerk.

“Ruigoord moet ook het belang van duurzaamheid, veiligheid en het nut van de haven begrijpen. Ik verlang dat ze meebewegen. Het havenbedrijf is ontzettend flexibel geweest om hen een huurcontract voor 25 jaar te geven. Wij gaan de komende tweeënhalf jaar samen bekijken of er meer ruimte in de kerk kan worden geboden.”

Wat betekent Ruigoord voor u?

“Tijdens mijn werkbezoek was ik onder de indruk van de geschiedenis van Ruigoord, de verhalen van de kunstenaars, hun creativiteit, enthousiasme en saamhorigheid. Een vrijstaat past bij onze stad. Ruigoord zit in het dna van Amsterdam.”