Regisseur Ben Sombogaart: ‘Je moet naar je acteurs luisteren’

Grachtengordel

“De eerste vijf jaar van mijn leven woonde ik met mijn vader en moeder in een werkelijk ­gigántisch groot herenhuis in de bocht van de Herengracht. Alleen al mijn slaapkamer was vier keer zo groot als mijn huidige huiskamer. Het pand was eigendom van een Joodse bankier, wiens familie voor en tijdens de oorlog op tijd naar Amerika had weten te gaan. Mijn vader was er conciërge. Behalve de vertrekken die wij bewoonden, stond alles leeg, alleen in de directiekamer waren weleens meneren aan het werk. In 1952 werd de zaak opgedoekt en verhuisden wij naar een bovenhuis op de Nassaukade. Voor mijn ouders was dat een enorme overgang. Mijn vader, die lang voor het bedrijf had gewerkt, was zijn baan kwijt en ineens moesten ze huur betalen en elektriciteit en gas. Ik had er minder moeite mee: op de Herengracht kon ik niet buitenspelen, op de Nassaukade wel.”

Filmacademie

“Mijn middelbareschooltijd was geen succes, ik heb op behoorlijk wat Amsterdamse scholen gezeten. Via een avondopleiding haalde ik uiteindelijk het hbs-diploma dat nodig was voor de Filmacademie en daar ging een wereld voor me open. Eindelijk vond ik mijn draai en werd ik gelukkig. Ik groeide op in de tijd van de Franse nouvelle vague en het Italiaanse neorealisme, die helemaal klopten met mijn levens­houding.”

“Maar mijn liefde voor de film is begonnen op de Nassaukade. Op de benedenverdieping woonde meneer Smits, die een filmverhuur­bedrijf had. Ter controle draaide hij de 16mm-films eerst in zijn souterrain. Door een spleet in het gordijn keken mijn vriendje Guido en ik naar westerns met John Wayne. Later assisteerde ik meneer Smits wel als hij in de sinterklaastijd films vertoonde op scholen. Ik moest dan bij de projector staan.”

Oscar

“In 2004 werd De tweeling genomineerd in de categorie beste niet-Engelstalige film. Wát een belevenis was dat, of ik droomde. Het begon ­ermee dat ik me bij Oger een gratis pak mocht laat aanmeten, haha. Ik vloog businessclass naar LA en verbleef in Beverly Hills in het Four Seasons, een hotel zó chic dat iedereen er gewoon in korte broek loopt, als je begrijpt wat ik bedoel. Bij die buitenlandse films is de regisseur de ster. Als hoofdgast kreeg ik een officiële host toegewezen: Tom Hanks, die me op borrels voorstelde aan iedereen die er in Hollywood toedeed.”

“Op de rode loper liep ik, met de twee hoofdrolspeelsters aan mijn armen, achter Nicole Kidman en voor Michael Douglas. Hij stapte per ongeluk nog op de jurk van Thekla Reuten. Michael Douglas die zich omstandig excuseert – hoe mooi kun je het hebben? We wisten dat Twin Sisters geen enkele kans maakte – er won een Frans-Canadese film – maar ik had voor de zekerheid natuurlijk toch maar wel een speech in mijn binnenzak. Midden in de nacht heb ik die in het Four Seasons alsnog voorgelezen.”

Annie M.G. Schmidt

“Ja, mee opgegroeid. De spin Sebastiaan heb ik letterlijk stukgelezen, hoewel mijn exemplaar er waarschijnlijk ook flink onder te lijden heeft gehad dat het een tijd tussen de ombouw van mijn bed en de muur geklemd zat om gepiep en gekraak te voorkomen als ik me omdraaide.”

“Het idee om haar boeken te verfilmen kwam van producent en scenarioschrijver Burny Bos. Het duurde vervolgens acht jaar voor de financiering rond was en ik aan de slag kon. Annie M.G. Schmidts boeken werden onverfilmbaar geacht, er zijn zelfs Kamervragen over gesteld. Ik heb de nodige ervaring met boekverfilmingen. Annie M.G. Schmidt, van wie ik drie boeken heb gedaan, was de ideale schrijver. Ze vond alles leuk waar Burny en ik mee kwamen. Bij Abeltje had ze één eis: ‘Die lift, daar mogen géén raketmotoren aanzitten, dat ding vliegt gewoon vanzelf.’ En zo hebben we het gedaan.”

Keizersvrouwen

“De serie speelt zich af in drie arena’s: de escortwereld, een familie waarmee het langzamerhand helemaal fout gaat en een stadhuis waar corruptie heerst die is verweven met drugshandel. Toen ik het scenario had gelezen en hoorde welke acteurs mee zouden doen, heb ik meteen ja gezegd. Wat interessant is aan de serie, is dat er geen normaal mens in voorkomt, iedereen is beschadigd. Ze hebben allen een achtergrond die ze heeft misvormd tot wat ze zijn. Het is voor een regisseur ontzettend leuk om te werken met bad characters.”

Undercover

“Ja, gezien. Echt goed. Penoza? Ook gezien, maar slechts deels. Het is allemaal niet meer bij te houden. Er worden in Nederland tegenwoordig heel goede misdaadseries gemaakt. Zulke series, zoals nu ook Keizersvrouwen, maak je niet met alleen omroepgeld. Het gaat steeds beter met die financiering van buitenaf, Netflix betaalde mee aan Undercover. Maar om een goede serie te maken heb je niet alleen geld maar ook tijd nodig. Het is belangrijk dat het script klaar is voordat je gaat draaien. Dat gebeurde vroeger vaak, hoor: er werd al gefilmd zonder dat de regisseur en de acteurs wisten hoe het verhaal afliep. Of dat je deel tien nog aan het monteren was, terwijl deel vier al op tv werd uitgezonden. Dat soort haastigheid is gelukkig aan het verdwijnen. De kwaliteit lijdt er niet alleen onder, het is ook heel inefficiënt.”

Karina Smulders

“Een waanzinnige actrice, een van de beste van Nederland, zowel in films of series als op het podium. Ik heb haar leren kennen bij Bride Flight. Ze was supergeconcentreerd en wist exact hoe ze haar rol moest spelen. Nu is ze de drijvende kracht van Keizersvrouwen. Ze is geen makkelijk iemand, maar dat is leuk aan acteurs. Ze doet niet wat een regisseur of producent zegt, nee, ze denkt over alles na. Niemand die de rol die ze moet spelen beter kent dan zij zelf. Ze komt met veel input, daar moet je als regisseur naar luisteren, dat werkt. Als er een tweede seizoen van Keizersvrouwen komt, kan ze zo door.”

Imanuelle Grives

“Ja, wat een tragisch gebeuren, vreselijk. En ook dom. We waren net klaar met de postproductie van Keizersvrouwen toen ze in België op een festival werd gepakt met drugs. Voor eigen gebruik, zei ze, maar daar was het te veel voor. Vervolgens zei ze dat ze zich aan het voorbereiden was op een rol, maar ook daar waren het te veel drugs voor. Ze blijft bij haar verhaal, maar het leek er toch wel heel erg op dat ze daar was met het oogmerk van handel. Ik begrijp er niks van. Hartstikke leuke meid, prima actrice ook, ik heb echt fijn met haar gewerkt in Keizersvrouwen. Eerder zat ze in Alleen maar nette mensen en Vechtershart, waar ze ontzettend goed in was. En dan ineens ligt die carrière stil omdat ze twee jaar de bak in moet.”

De Pijp

“Sinds 1984 wonen we er. De tijd dat je er nog gewoon een huis kon kopen, ja. Voor een pand van vier verdiepingen moesten we 225.000 ­betalen. Guldens, hè. En dan ook nog eens in de Hemonylaan, vroeger wel bekend als het fluwelen randje van De Pijp, toen hier in de straat dokters en notarissen woonden. Toen we het huis kochten, hadden we wel een rente van 8,6 procent, dus we vonden dat we een heel hoge hypotheek hadden. Nou, we mogen nu zeggen dat het een slimme zet was. Ik heb de buurt flink zien veranderen. In mijn jeugd was De Pijp een echte volkswijk. Later kwamen de studenten en begon de boel ook te verpauperen. Nu is De Pijp een yuppenbuurt, een heel drukke buurt bovendien. Ik heb nergens last van, ik vind het wel gezellig. Voorheen had je eigenlijk alleen levendigheid in de buurt van wat nu het Marie Heinekenplein is, nu zit echt overal leuke horeca, ook hier om de hoek.”

De storm

“Ik heb een paar films gemaakt waar ik behoorlijk wat slapeloze nachten van heb gehad. De storm was er zo een en zeker ook Kruistocht in spijkerbroek. Dan lag ik in bed te woelen: hoe krijgen we al die duizenden kinderen die berg over? De storm, over de Watersnoodramp van 1953, dat was ook echt bloed, zweet en tranen. Veel deden we met de computer natuurlijk, maar ook dat was superspannend. Bij zulke ­grote films moet je een verzekering afsluiten, zodat de financiers weten dat hun geld goed wordt besteed. Met een man van een buitenlandse, in dit soort zaken gespecialiseerde ­verzekeringsmaatschappij hadden we een ­bespreking. We hadden een budget van zo’n 6,5 miljoen. Zei die man: ‘En daar gaat u half Nederland voor onder water zetten? Bij een soortgelijke Engelse of Amerikaanse film zou er zeker een nul achter dat bedrag staan.’ Maar ik had eerder met hem gewerkt en hij had er vertrouwen in dat het goed zou komen. ‘Jullie Nederlanders weten alles van water,’ zei hij.”

Achterwerk in de kast

“In 1984 kreeg de VPRO de B-status en dat betekende onder meer dat ze een kinderprogramma moesten maken. Je had op de achterpagina van de VPRO de rubriek Achterwerk met vaak heel openhartige brieven van kinderen. Zoiets wilden we ook op tv. Een talkshow voor kinderen bleek niet te werken: kinderen die in het voorgesprek heel leuk waren, klapten aan tafel dicht. In hun eentje in een kast waarvan ze zelf de gordijntjes dicht konden doen, werkte het wel. Ik heb alleen het eerste jaar aan Achterwerk in de kast meegewerkt, maar ik heb er heel mooie herinneringen aan. Dat jongetje dat vertelde over de scheiding van zijn ouders en andere ellende thuis; hij bleef maar doorpraten en zakte intussen steeds verder weg op zijn stoel, op het laatst zag je alleen de kruin van zijn haar nog. We stelden de kast op in schoolgebouwen in het land. Soms hoorden we vreselijke dingen. Verhalen over mishandeling, incest ook. Dat zonden we niet uit natuurlijk, we vertelden het wel aan de leraar van zo’n kind.”

Thomas Dekker

“De wielrenner. Ik heb zijn boek niet gelezen, maar weet wat er in staat. Is ook wat: die jongen heeft als renner best veel bereikt, maar wat uiteindelijk blijft hangen, is de masturbatiescène uit dat boek.

Keizersvrouwen, zondagavond, NPO 3, 20.25 uur.