Reconstructie van de eindeloze reeks storingen bij de Amsterdamse metro: ‘Het is klote maar het is wat het is’

Vervanging van het beveiligingssysteem van de Amsterdamse metro is een slepend dossier, dat al zeker 270 miljoen euro heeft gekost. Proefdraaien met het nieuwe systeem leidde afgelopen jaar tot grote storingen. Achter de schermen liepen de gemoederen hoog op. Een reconstructie op basis van interne stukken.

Maandag 7 juni 2021, even na half acht ’s avonds. Technici van de Franse treinbouwer Alstom zijn na een zoveelste dag sleutelen aan het nieuwe beveiligingssysteem van de Amsterdamse metro terug in hun hotel als het GVB ze maant onmiddellijk weer naar de centrale verkeersleiding in Sloterdijk te komen. Wéér een storing. ‘As we speak’ rennen ze weg uit hun hotel, appt een functionaris van de gemeentelijk Dienst Metro aan zijn collega’s.

De verkeersleiding worstelt met ‘spooktreinen’, metrostellen die zich volgens het beveiligingssysteem op het spoor bevinden, maar daar in werkelijkheid helemaal niet zijn.

Wéér geen metro’s

‘Poeh, ik moet toch even zuchten,’ appt een andere ambtenaar. De betrokkenen houden hun adem in; het zal toch niet opníeuw uitdraaien op het stilleggen van al het metroverkeer, zoals vier keer eerder in het voorjaar? Ze zien de bui al hangen: nóg meer negatieve publiciteit, politieke vragen en klagende reizigers.

Om 22.18 uur volgt een verlossend bericht: met kunst- en vliegwerk is een vijfde ‘global hold’, zoals het uitvallen van alle metro’s in railjargon heet, afgewend. ‘We mogen weer ademen.’ Een van de verantwoordelijken ‘ligt aan de zuurstof na 234 weesgegroetjes’ staat in de appgroep van het gemeentelijk managementteam. Die ‘heeft een borrel verdiend’.

Regelmatig loopt zo’n dag minder goed af. Sinds op 28 februari is begonnen met de geleidelijke introductie van het nieuwe beveiligingssysteem, is er zo’n beetje iedere maand een global hold. Tot afgelopen najaar viel het GVB dan weer terug op het oude systeem, dat op zijn allerlaatste benen loopt en dringend aan vervanging toe is.

Hoofdpijndossier

Wethouder Egbert de Vries is inmiddels ervaren in het sussen van de gemeenteraad. De introductie van het nieuwe signalling & controlsysteem – om weer jargon te gebruiken – gaat nu eenmaal gepaard met kinderziekten, zegt hij steeds. Verkeersleiders en metrobestuurders moeten er handigheid in krijgen. Daar komt bij dat de software van Alstom die ervoor moet zorgen dat metro’s niet botsen en op tijd rijden, niet is toegesneden op de complexe metroroutes in Amsterdam. Met uitzondering van de Noord/Zuidlijn, die een exclusief traject kent, delen de andere metrolijnen elkaars spoor. Dat vergt aanpassingen van de software. Welke precies, blijkt deels pas in de praktijk.

Maar achter de schermen is vaak minder begrip voor alle vertragingen, blijkt uit ruim tweehonderd interne, geanonimiseerde documenten en appverkeer, die Het Parool verkreeg met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (WOB). Deze reconstructie is mede op deze gegevens gebaseerd.

1 mei 2021

Er komt een nieuwe dag proefdraaien aan met het nieuwe systeem. In de appgroep van het managementteam grappen ze dat het goed moet komen nu degene die telkens dienst heeft als zich een global hold voordoet, nachtdienst heeft gehad. Zij ligt ‘op grote afstand te slapen’. Toch is men niet gerust: ‘Als het morgen fout gaat (...) zijn we de sigaar.’

4-5 mei

In de appgroep wordt gemeld dat de sfeer onder metrobestuurders en verkeersleiders ‘in een negatieve spiraal’ zit door aanhoudende problemen met oude treinstellen die uitvallen, noodremmingen en vertragingen. ‘Verkeersleiders zijn naar verluidt blij als hun dienst erop zit en bestuurders zijn gefrustreerd omdat ze hun rijtijden niet halen.’ Er zijn ook ‘hele grote zorgen’ over het geringe aantal specialisten van Alstom dat beschikbaar is om zaken op te lossen.

6 mei

Wethouder De Vries is bezorgd over de maatschappelijke reactie op de storingen, blijkt uit een vergadering van het managementteam.

16 mei

Alle metro’s liggen er een uur lang uit. In de appgroep heerst berusting: ‘Het is klote maar het is wat het is.’ Winston Churchill wordt aangehaald: ‘If you’re going through hell, keep going.’ ‘In de binnenwereld zeggen we tegen elkaar: best goed onder de omstandigheden. De buitenwereld stelt: what the fuck wat een prutsers.’

17 mei

Vergadering van het projectmanagementteam: het GVB is bezorgd over zijn reputatie. Naar buiten toe moet iedereen rust uitstralen. Ondertussen in de appgroep: ‘We leven in verschillende universums.’

19 mei

Opnieuw zeggen de topambtenaren tegen elkaar dat het eigenlijk prima gaat: ‘We zijn in control. Het is nog steeds spannend en er zijn soms storingen maar als de analyses daarvan boven tafel zijn, is het vertrouwen snel terug.’

31 mei

Een trein rijdt te hard door een wissel en komt met de noodrem tot stilstand. Het mondt uit in weer een global hold. In de appgroep van het managementteam leven grote zorgen: ‘Vanaf 28/2 heeft Alstom geen idee waar dit vandaan komt.’ En: ‘Gents, dit begint nu echt grote proporties te krijgen.’

7 juni

Weer een global hold.

10 juni

Op directieniveau worden vraagtekens geplaatst bij de ingeslagen koers: is het systeem te geavanceerd?

11 juni

Het GVB signaleert afbrokkelend vertrouwen bij het personeel.

14 juni

Weer staat al het metroverkeer stil. Proefrijden met het nieuwe systeem wordt voorlopig geheel gestaakt. Testleiders van de gemeente appen dat twee tot drie dagen testen kennelijk de max is. Daarna ‘loopt het gewoon vast’. ‘Kan me dan wel voorstellen dat de vkls [verkeersleiders] er klaar mee zijn.’ In een andere appgroep hebben ambtenaren er ook genoeg van: ‘Ik mag het steeds uitleggen waarom ik de positie van onze wethouder ondergraaf.’ ‘Alstom heeft nu nog maar één taak om zich volledig aan te wijden: lever stabiliteit.’ Een Alstommedewerker werpt tegen dat hun aanwijzingen niet volledig zijn uitgevoerd door verkeersleiders. Het leidt tot cynisme bij de gemeentelijke Dienst Metro: ‘En gelukkig ligt het als vanouds toch weer aan onszelf.’

21 juni

In het gemeentelijk projectmanagementteam waarschuwen ze op dat ‘we voorzichtig om moeten gaan met het uitdragen van de boodschap dat er langer gevolgen zijn voor de dienstregeling en mogelijk oplopende kosten.’

8 juli

De Vries schrijft de gemeenteraad dat de oorzaak van de storingen is ontdekt; de software wordt aangepast en binnenkort volgt een herstart van het nieuwe systeem. Binnenskamers zegt hij dat hij eerder gewaarschuwd had willen worden.

18 juli

De herstart die dag is van korte duur. Er zijn nieuwe softwareproblemen en opnieuw valt het GVB terug op het oude systeem.

26 juli

Achteraf bezien was geleidelijker invoering van het nieuwe systeem ‘misschien beter geweest’, erkent Alstom blijkens een samenvatting van overleg met de gemeente. Maar: ‘Amsterdam had Alstom ook expliciet gevraagd de invoering in zo min mogelijk stappen te doen.’ Het bedrijf verzekert dat het project de volle aandacht heeft van het topmanagement en dat het de beste mensen inzet.

7 augustus

Een nieuwe herstart. In drie metrotreinen gaan de deuren niet open; passagiers worden via de chauffeurscabine of op een volgend station geëvacueerd.

16 augustus

‘We zijn vanochtend door het oog van de globalholdnaald gekropen,’ klinkt het in een appgroep van de Dienst Metro. Gerommel met de servers door Alstom leidt tot chaos, met onder andere weer ‘spooktreinen’.

19 augustus

‘Gevaarlijke situatie’ als een metrostel een rood sein passeert. Op de Van der Madeweg wordt een wissel opengereden, wat tot forse schade kan leiden. Vervolgens strandt een trein in een wissel.

24 augustus

Diverse treinen ‘rijden op zicht’, waarbij de bestuurder en verkeersleiding aan zet zijn in plaats van het automatische besturingssysteem. ‘Dit geeft een verhoogd risico.’

2 september

Gemeentelijke directeuren zijn blij verrast over het uitblijven van grote problemen. ‘Voor de vakantie zag het er heel anders uit.’ Wel zijn er vragen over oplopende kosten.

9 september

Wethouder De Vries toont zich in de gemeenteraad opgelucht dat het allemaal redelijk werkt.

14 september

Op de werkvloer klinken echter andere geluiden. Verkeersleiders zijn teleurgesteld over een aanpassing van de software die niet werkt. Een dag eerder lag het complete metronet er twee minuten uit – te kort om gedoe te veroorzaken, maar toch.

22 september

Noodkreet vanuit het GVB over systeemproblemen. ‘Ik heb de Alstom-experts uit Parijs uit het restaurant getrokken en richting CCV (centrale verkeersleiding) gestuurd,’ appt iemand van het gemeentelijk managementteam.

23 september

Alstom verzekert in een brief aan de Dienst Metro dat ‘wij met het systeem in de eindfase’ zitten. ‘Wij begrijpen dat een aantal gebeurtenissen in deze fase vragen oproept en belanghebbenden onzeker maakt.’ Het bedrijf noemt het Amsterdamse project ‘één van de meest complexe’ die het ooit heeft uitgevoerd.

24 september

‘Global hold…’ appt een medewerker van de Dienst Metro. ‘Staat op Twitter.’

25 september

‘Daar gaan we weer,’ appt een medewerker van de Dienst Metro om 07.28 uur, ‘opnieuw Global Hold.’ Om half 12 blijkt terugschakelen naar het oude systeem onvermijdelijk. ‘Ik vrees dat je het hoofdkantoor moet waarschuwen voor negatieve pers,’ aldus een appje. ‘Het is moeilijk om er niet moedeloos van te worden.’ In een mail aan onder anderen De Vries beziet een ambtenaar de positie van Alstom. ‘De kwetsbaarheid is onacceptabel.’

27 september

Gebruik van het nieuwe beveiligingssysteem tot nader order opgeschort. Alstom zet een extra team in.

28 september

De stemming in het Bestuurlijk Team Metro is bedrukt. De Vries vraagt zich af hoe het verder moet. Tot nu toe waren de problemen oplosbaar, maar nu lijkt het een inherente kwetsbaarheid, zegt hij. Een ambtenaar noemt de gebeurtenissen ‘rampzalig’ voor Alstoms reputatie.

24 oktober

Herstart nieuwe systeem.

20 november

Alle metrolijnen vallen weer uit. Twee dagen eerder gebeurde dat ook, met uitzondering van de Noord/Zuidlijn.

3 december

Drie van de vijf lijnen liggen ’s ochtends plat. Diezelfde dag constateren gemeenteadviseurs dat verkeersleiders ‘in het diepst van hun hart’ vertrouwen in het nieuwe systeem missen. De adviseurs denken dat het systeem pas de komende herfst voldoende stabiel is.

28 december

Global hold.

3 januari 2022

Global hold.

19 januari

De vicepresident van Alstom verzekert De Vries dat invoering van het nieuwe beveiligingssysteem een ‘flagship project’ is.

8 februari

Nieuwe aanpassingen maken de kans op complete uitval van de metro ‘aanzienlijk kleiner’, antwoordt De Vries op raadsvragen.