Primeur: duizenden zware rokers gescreend op longkanker in Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam

Het Antoni van Leeuwenhoek screent deze week als eerste Nederlandse ziekenhuis zware rokers op longkanker in een Europees studieverband. In de regio Amsterdam zijn duizenden aanmeldingen meer binnengekomen dan voorzien. Maar er is ook twijfel over het nut van screening.

Op het pleintje vóór het Centrum voor vroegdiagnostiek van het Antoni van Leeuwenhoek staat een mobiele scanner voor borstkankeronderzoek. Het apparaat past op de oplegger van een vrachtauto en wordt voor bevolkingsonderzoek op verschillende plekken in Nederland neergezet. Ook het lopende onderzoek naar longkankerscreening zal over een jaar of vier waarschijnlijk resulteren in dergelijke screening in heel Nederland.

Vooralsnog wordt de longkankerscreening echter steekproefsgewijs uitgevoerd in de regio’s Amsterdam, Drachten en Bilthoven, waarbij Amsterdam als eerste is begonnen. Afgelopen zomer kregen ruim 180.000 mensen in Amsterdam en omgeving een uitnodiging. Voor een plek in de CT-scan moesten ze 60-79 jaar zijn en zware roker zijn (geweest): dagelijks 20 sigaretten gedurende 35 jaar of langer.

Eerdere behandeling

“Screening loont,” zegt Alexander Schmitz, radioloog en onderzoeker van het Antoni van Leeuwenhoek die de CT-scans beoordeelt. “Uit een eerdere screeningsstudie in Nederland en België bleek dat de kans op longkankersterfte met 26 procent afnam. Vroege opsporing leidt tot eerdere behandeling in een vroeger ziektestadium.”

Jaarlijks overlijden zo’n 10.000 Nederlanders aan longkanker. De ziekte openbaart zich vaak pas in een laat stadium. Tegen de tijd dat mensen klachten krijgen, is de kanker vaak al zo ver gevorderd dat de overlevingskans klein is. “Nu overlijdt 8 op de 10 patiënten binnen vijf jaar,” zegt Schmitz.

6000 aanmeldingen

Het grote Europese onderzoek onder 26.000 mensen moet in 2026 meer inzicht geven in de uitvoering van longkankerscreening. De animo onder Amsterdammers voor deelname is groot. In de onderzoeksopzet worden 2800 mensen uit groot-Amsterdam gescreend, maar er zijn al zo’n 6000 aanmeldingen, zegt Schmitz. “Dat is meer dan verwacht.”

Grote vraag is of al die mensen zo zwaar hebben gerookt als het onderzoek vereist. Rookgedrag is immers niet geregistreerd. Een bezorgde man die 25 in plaats van 35 jaar zwaar rookte, kan met het aandikken van zijn rookgedrag ook onder de scan.

Opheffen van medicijntekorten

“Het is bekend dat mensen uit de hogere sociaal-economische klassen vaker aan dit soort onderzoek deelnemen,” zegt huisarts Joost Zaat. “Dus je weet niet zeker of je de juiste mensen screent.” Recent bleek dat longkanker vaker wordt vastgesteld in Amsterdam-Noord dan in Zuid, maar het is (nog) niet bekend of de aanmeldingen voor de screening daaraan parallel lopen, aldus Schmitz.

Ook om een andere reden plaatst Zaat – oud-columnist van De Volkskrant – een kanttekening: in het eerdere Nederlands-Belgische screeningsonderzoek nam de kans op sterfte door longkanker weliswaar met 26 procent af, maar uiteindelijk overleden (dus ook aan andere aandoeningen) in de gescreende en niet-gescreende groep evenveel mensen. Zaat oppert dat het geld ook kan worden besteed aan het opheffen van medicijntekorten of het vastleggen van meer personeel in verpleeghuizen.

Kostenreductie

Radioloog Schmitz stelt echter dat longkankerscreening tot kostenreductie kan leiden. “Bij vroege ontdekking is de behandeling doorgaans eenvoudiger en goedkoper met hogere kans op genezing. Dus geen medicatie van 50.000 tot 100.000 euro per jaar voor de behandeling van patiënten met reeds uitgezaaide ziekte.”

Verder stelt Schmitz dat de (ex-)rokers die voor het huidige onderzoek in de CT-scanner gaan, ook hulp kunnen krijgen om te stoppen met roken. Dat moet voorkomen dat stugge doorrokers met kankervrije longen komen te overlijden aan een hartaanval of een andere tabaksgerelateerde ziekte.

“Die aandacht voor stoppen met roken hoort bij de screening,” zegt Wanda de Kanter, oud-longarts en nu anti-rook lobbyist. “Over een paar jaar rijdt er waarschijnlijk een trailer met een CT-scan naar Noord voor een brede screening van zware rokers, met het aanbod voor een stopprogramma erbij. Ook zou het goed zijn als strenger overheidsbeleid leidt tot minder mensen die überhaupt beginnen met roken.”