Preventief fouilleren van de baan: ‘Het kan gewoon niet’

“Ge-wel-dig,” zegt Gideon Everduim, rapper, politicus en oprichter van stichting Faes, die zich in Zuidoost inzet voor gelijkheid. Hij is ontzettend blij dat preventief fouilleren hier voorlopig niet doorgaat. “Het protest van woensdag is doorslaggevend. We hebben er gewoon voor gezorgd dat het niet gebeurt.”

Jerry Afriyie, dichter en voorman van actiegroep Kick Out Zwarte Piet, is eveneens verheugd. “Preventief fouilleren lost de problemen in Zuidoost niet op,” zegt hij. “Als je een mes afpakt, dan komt er zo weer een nieuwe. En ondertussen schoffeer je veel bewoners die je onterecht fouilleert. De ervaring met de politie is in Zuidoost toch al slecht. Ik weet niet of de politie dat erbij kan hebben.”

Everduim en Afriyie zeiden het al: hoe groter de demonstraties, hoe slechter het moment om preventief fouilleren in te voeren. De pijn zit hem vooral in een bijeffect van de controles: etnisch profileren, het op basis van huidskleur of afkomst staande houden van passanten. Hoewel in theorie a-selectief, blijkt uit onderzoek dat agenten wel degelijk selecteren op uiterlijke kenmerken.

Politiechef Paauw

Dat leidt algauw tot discriminatie, waardoor er – in ieder geval voorlopig – een streep kan door het plan uit de koker van politiechef Frank Paauw, om preventief te fouilleren. De politiechef was voorstander: de methode zou ervoor zorgen dat criminelen hun wapens thuislaten als zij in een gebied komen waar kan worden gecontroleerd. Ook zou het burgers een gevoel van veiligheid geven.

De golf van geweld in de stad, voornamelijk in Zuidoost, overtuigde aanvankelijk ook Halsema. Maar nu krabbelt ze terug. “Draagvlak in de raad en in de stad is essentieel,” concludeert de burgemeester. “We willen nu eerst gesprekken hervatten tussen politie, gemeente en inwoners over etnisch profileren om daarna te besluiten of we met dit of een ander voorstel doorgaan.”

Draagvlak

Dat het in de Amsterdamse gemeentepolitiek aan draagvlak ontbreekt, is zeker. Nu ook de PvdA en Partij voor de Dieren om zijn, heeft het kamp van de tegenstanders een grote meerderheid in de raad. Maar hoe zit het met het draagvlak in de stad? “Burgers begrijpen vaak best dat het gebeurt,” zegt onderzoeker Jos Kuppens. Hij werkt bij Bureau Beke, dat meerdere onderzoeken uitvoerde naar preventief fouilleren.

Vooropgesteld: het laatste onderzoek dat specifiek over Amsterdamse burgers en preventief fouilleren gaat, dateert uit 2009. “Een andere tijd,” zegt Kuppens. Maar breder durft hij er wel iets over te zeggen. “Het draagvlak onder burgers is over het algemeen best groot.” Toch bestaat een belangrijke ‘maar’: burgers worden een stuk sceptischer als ze in aanraking zijn geweest met politie.

Politieke reacties

Dat niet iedereen tegen preventief fouilleren is, blijkt wel uit politieke reacties vanuit rechtse hoek. ‘Slechte zaak,’ schrijft CDA-raadslid Diederik Boomsma op Twitter. Volgens Annabel Nanninga van Forum voor Democratie heeft Halsema de raad niet nodig om dit soort maatregelen in te voeren. ‘Fouilleren onmiddellijk invoeren!’

Ook vanuit de VVD klinkt kritiek, zowel van fractievoorzitter Marianne Poot, als vanuit Zuidoost. “Spijtig, maar niet geheel onverwachts,” zegt VVD-er Arnoud Jol, van stadsdeelcommissie Zuidoost. “Ieder wapen dat we van straat weren, is er één.”

Werkt het?

Daarmee raakt Jol aan een belangrijke vraag: werkt preventief fouilleren eigenlijk? Uit eerder wetenschappelijk onderzoek blijkt van niet. De opbrengst van de acties, in diverse grote steden onderzocht, valt tegen. Gemiddeld worden 25 wapens gevonden, voornamelijk messen, per 1000 gefouilleerden, wat in 12 gevallen tot een aanhouding leidt. Voor vuurwapens ligt dit aantal nog veel lager.

En dan is er nog de kwestie van etnisch profileren: kan preventief fouilleren zónder bestaan? Uit onderzoek van organisaties als Amnesty International en Controle Alt Delete blijkt dat achter proactieve controles vaak discriminatie schuilgaat. Beide partijen zijn dan ook blij dat de methode niet wordt ingezet.

Ook Afriyie en Everduim denken dat preventief fouilleren inherent leidt tot etnisch profileren. “Preventief fouilleren kan gewoon niet,” zegt Everduim, die pleit voor een diverser politiekorps. En onderzoeker Kuppens? Preventief fouilleren kán geheel willekeurig gaan, maar het is praktisch bijna ondoenlijk. “De politie gaat toch op een bepaalde plek, op een bepaalde tijd staan. Ga je om 22.00 uur naar buiten, dan kom je op straat geen omaatje meer tegen. Hoe willekeurig is het dan?”