Ombudsman: gemeente gaat respectloos en onbetrouwbaar om met Amsterdamse marktkooplui

Marktkooplieden klagen al langer over de slechte verhoudingen met de gemeente: er zou niet naar ze worden geluisterd, er zou bij de gemeente te weinig kennis van zaken zijn en eigen afspraken zouden niet nagekomen worden. Daarbij ervaren ze al tijden een ronduit respectloze houding van Amsterdamse ambtenaren.

Of het klopt? De Amsterdamse ombudsman concludeert van wel, in een lijvig rapport dat donderdag is gepubliceerd over hoe de gemeente omspringt met de 26 straatmarkten in de stad (plus de 2 markten in Weesp) en de ondernemers die daarop hun geld verdienen. De gemeente krijgt er flink van langs.

Munish Ramlal, ombudsman Metropoolregio Amsterdam: “Het is een zooitje. Er is veel werk aan de winkel.”

Weggestuurd van de markt

Directe aanleiding voor het onderzoek was een voorval met een marktondernemer op de Westerstraatmarkt, in augustus 2020. De man had kussens neergelegd in een lege kraam naast zijn vaste kraam – een plek die hij wel vaker huurde, maar waar hij officieel geen aanspraak op maakte. Hij werd met veel tumult en onder toezien van meerdere boa’s weggebonjourd en moest twee weken wegblijven van de markt, terwijl hij niet kreeg te horen op basis waarvan. Daarna stapelden allerlei onjuistheden zich op, waardoor hij en zijn gezin flink gedupeerd werden en hij zich met klachten tot de ombudsman richtte.

Daarnaast klopten verkopers van allerlei markten de afgelopen jaren aan met diverse klachten over de gemeente. Voor het onderzoek zijn de afgelopen tien maanden gesprekken gevoerd met tientallen marktverkopers en ambtenaren. Daarnaast zijn allerlei ambtelijke stukken geanalyseerd om bijvoorbeeld te checken of de inbreng van de ondernemers wordt beantwoord.

Respectloos

Misschien wel de pijnlijkste constatering is hoe er wordt omgegaan met marktmensen. Respectloos is een woord dat meermaals valt in het rapport, wat zich onder andere uit in het compleet negeren van hun inbreng. Als zij bijvoorbeeld kritiek uiten op tekortschietende handhaving op hun markt, of op een slecht functionerende app waarmee kramen gereserveerd kunnen worden, wordt daar vrijwel niet serieus op ingegaan, blijkt uit de analyse van de ombudsman. Hun commentaar wordt niet eens ergens bijgehouden, zodat er wellicht in de toekomst iets mee gedaan kan worden.

“De neerbuigende houding van de gemeente zit in de kleine dingen,” zegt Ramlal. “De telefoon wordt niet opgenomen als een stroomkabel kapot is, ambtenaren spreken op een rommelmarkt van een ‘rommelige indruk’ en als er een keer wél een gesprek wordt georganiseerd tussen marktlui en ambtenaren zitten die laatsten ongeïnteresseerd achterover.”

Waar die houding vandaan komt? “Wij gebruiken hier weleens de term ‘institutioneel klassisme’,” zegt Bernadette Verheggen, hoofdonderzoeker van het rapport. “Dat je zogenaamd mensen aan de onderkant van de maatschappelijke ladder neerbuigend mag bejegenen.”

Volgens Verheggen heerst bij de gemeente het idee dat als je goed kan leren of iets in je mars hebt, je geen marktondernemer was geworden. “Daar zit een vooringenomenheid in over wie het heeft gemaakt in het leven en wie niet. Als je denkt dat je meer waard bent dan een ander, mag je blijkbaar neerbuigend naar die ander doen.”

Ramlal: “Marktondernemers krijgen het gevoel: wij zijn losers.”

Niet nakomen van beloftes

Naast respectloos noemt de ombudsman de gemeente ook onbetrouwbaar, met als belangrijkste voorbeeld het niet nakomen van afspraken voor herindelingen.

Marktondernemers achten herindelingen cruciaal voor het gezond houden van een markt. Door de samenstelling van ondernemers en hun producten regelmatig te veranderen, geef je nieuwe verkopers een kans om in te stromen en ga je leegstand tegen. Ook kan tijdens zo’n herindeling bijvoorbeeld gekeken worden of er te veel kramen zijn met dezelfde producten, of dat er juist behoefte is aan een type product of zoiets als zitjes voor de bezoekers. Die herindelingen zijn dus een belangrijk instrument om de markt goed bezet te houden en het aanbod divers, modern en aantrekkelijk.

Tot 2016 was het de afspraak dat iedere markt elke drie jaar opnieuw werd ingedeeld. Daarna veranderde de procedure: de gemeente zou elke drie jaar kijken of dat nodig was, en zo ja, dan zou dat binnen een jaar gebeuren. Marktkooplieden waren daar fel op tegen, maar de gemeente beloofde zich aan de afspraak te houden.

De ombudsman concludeert nu dat van die belofte niets is terechtgekomen. Van 28 markten zijn er de afgelopen 7 jaar slechts 9 opnieuw ingedeeld. En uit niets blijkt dat er ooit een beoordeling is geweest. “De toezegging blijkt een lege huls,” zegt Ramlal. De markten zijn hierdoor verslechterd, en de gemeente heeft hier een actieve rol in gespeeld, concludeert de ombudsman. Bovendien zou hieruit blijken dat ambtenaren niet weten hoe het werkt op de Amsterdamse markten.

Pierenbadje

Dat er weinig kennis van zaken is blijkt ook uit het plan waarmee de gemeente in 2018 de markten uit het slop wilde trekken, de zogeheten Marktvisie. Ramlal en zijn onderzoekers maken er gehakt van. De cijfers zouden niet deugen, de analyses zijn slecht onderbouwd en er worden boude uitspraken gedaan over marktkooplieden zonder onderbouwing. Het hele document is ‘te zwak om beleid op te funderen’.

Verheggen noemt de armoedige totstandkoming van het marktenplan zeer kwalijk. “Alsof de gemeente destijds onder druk stond om snel met beleid te komen, zonder dat ze de gegevens hadden die daarvoor nodig zijn. Het heeft de diepgang van een pierenbadje.”

Duizenden euro’s schuld

Er moet veel gebeuren, vindt de ombudsman. Er moet een nieuw plan komen om de markten weer op de rit te krijgen. En dan verdient de financiële administratie ook nog aandacht.

Al met al wordt het een behoorlijke opgave, stelt Munish Ramlal, vooral voor wat hij als het belangrijkste aandachtspunt ziet: zelfreflectie tonen, en onderzoeken waar die neerbuigende houding vandaan komt. “Ik hoop dat er niet alleen naar laaghangend-fruitoplossingen wordt gegrepen, maar dat de gemeente écht eens bij zichzelf te rade gaat over hoe ze met andere mensen omgaat. Anders blijven de klachten aanhouden.”