Mee op huisbezoek bij rokers in Amsterdam-Noord: ‘Het is óf sigaretten óf de boodschappen’

Huisdieren en roken: twee kostenposten die bij veel mensen met weinig geld hoog op de prioriteitenlijst staan, weet welzijnswerker Els Annegarn van Buurtteam Amsterdam Noord. “Mensen die geen cent te makken hebben, geven hun laatste geld uit aan hun huisdieren en de sigaretten. Het is één pakje sigaretten óf de boodschappen.” Ze loopt met een ferme pas door de Van der Pekbuurt, waar ze tijdens haar huisbezoeken praat over schulden, huiselijk geweld, verslavingen en dus ook over de worsteling van een rookverslaving.

Negen euro kost een pakje sigaretten vanaf vandaag, 1,22 euro meer dan gisteren. Volgend jaar komt er nog een dikke euro bij. Het kabinet wil met het opdrijven van de prijs van tabak het roken ontmoedigen. Als je nu een pakje per dag rookt kost dat maandelijks circa 270 euro en jaarlijks ruim drieduizend euro – een vermogen voor velen in de Van der Pekbuurt. “Ongeveer de helft van de volwassenen in deze buurt rookt.”

Longarts en antirooklobbyist Wanda de Kanter gaat deze dag met Annegarn bij rokers op huisbezoek om te luisteren en te leren. Bij de ‘stoppen met rokengroep’ ontmoeten ze Brigitte, een vrouw van in de zestig die dolgraag wil stoppen, maar telkens terugvalt in oude gewoontes, omdat ze na het stoppen heel snel in gewicht aankomt.

“Een sigaret geeft mij gezelschap. Het is een maatje bij lastige dingen. En de rest is verslaving.” De kosten, zegt ze, zijn ook een ding. “Bruintje trekt het niet. Ik leef van een minimuminkomen, dus ik moet er dingen voor laten: een abonnement op een sportclub, nieuwe kleding, etentjes – de kers op de taart.”

Wie stevig rookt, betaalt veel meer dan alleen de kosten voor aanschaf van shag of sigaretten. Oplopende zorgkosten uiteraard, maar er zijn ook indirecte kosten, waar je niet zo snel aan denkt: iemand die in huis rookt krijgt gele muren en moet vaker behangen en schilderen. Een auto waar in gerookt is, is bij verkoop veel minder waard. En rokers zijn gemiddeld genomen vaker ziek, wat weer invloed op het inkomen kan hebben. Maar gaat die ene euro meer Brigitte motiveren te stoppen? “Nee.”

Betuttelend

Cru genoeg roken de mensen met de laagste inkomens het vaakst. Mannen tussen de 45 en 65 jaar in de laagste inkomensgroep roken drie keer zo vaak als mannen met de hoogste inkomens (37 versus 12 procent). Hoog tijd dus, zeker in een wijk waar mensen door inflatie en hoge energielasten worden gekweld, om het zeer gevoelige onderwerp ‘stoppen met roken’ op te werpen.

In de hulpverlening is dat echter nog niet gebruikelijk. Zelfs op de website van het Nibud, hét financiële adviescentrum van het land, is vrijwel niets te vinden over roken. “Wij kiezen ervoor om daar niet veel mee te doen,” laat een woordvoerder weten. “Het is aan de mensen zelf of ze wel of niet roken.”

De Kanter kent de reflex maar al te goed: “Politici en hulpverleners zijn op dit punt bang om betuttelend te zijn: ‘We willen het enige wat mensen nog hebben niet afpakken.’ Maar dat is een gedachtenkronkel. Want het maakt het enige wat ze nog hebben, namelijk hun gezondheid, kapot.” Zware rokers (meer dan een pakje per dag) leven dertien jaar korter, berekende het CBS.

Daarom legt Annegarn het juist wél op tafel bij mensen die in de ellende zitten. “Heel veel dingen heb je als individu niet in de hand. Schulden zijn neergelegd bij de schuldhulpverlening, een te klein en slecht onderhouden huis is K met peren, maar je vindt niet zomaar een andere woning. Maar dat roken, daar ben jij de baas over. En het kan, hè? Stoppen.”

COPD

Annegarn en De Kanter kennen elkaar al lang en vinden elkaar in een gedeelde ambitie: het promoten van een gezondere levensstijl. De Kanter trekt al jaren ten strijde tegen de tabaksindustrie en Annegarn begon vier jaar geleden met onder meer beweegactiviteiten voor Noorderlingen, onder de naam Gezond Noord. Nog een aardig detail: op haar 55ste – nu ruim tien jaar geleden – werd Annegarn wereldkampioen op de 100 kilometer hardlopen in haar leeftijdscategorie.

Een paar keer per jaar trekken deze twee de wijk in, net als vandaag. Vaste prik is een bezoek aan Chris, een vrouw die twee pakjes per dag rookte en doorzettingsvermogen vond om af te bouwen, nu haar man laatste stadium COPD heeft, een longziekte. Chris heeft twee kleinkinderen – tieners – die tot haar grote verdriet zijn begonnen met roken. “Mijn hart bloedt,” zegt ze daarover. Soms hoort De Kanter in de gesprekken met de bewoners zoveel ellende dat ze denkt: moet ik dan nu nog over het roken beginnen? “Zelfs ík denk dat dan.”

Maar ze doet het toch, voorzichtig, aftastend. “En dan merk je vaak dat het voor mensen juist een belangrijk onderwerp is. Ze willen juist graag stoppen.” Tegelijkertijd hoort Annegarn van mensen die in de penarie zitten: ‘Zonder deze problemen zou ik niet roken. Maar nu heb ik die sigaret nodig.’

Onterecht zijn veel mensen daarin gaan geloven, zegt De Kanter. Natuurlijk is het lastiger om te stoppen als de sores groot zijn, zéker als de omgeving blijft doorroken, maar ze wil benadrukken dat een sigaret niet kalmeert. “De sigaret veroorzaakt juist meer stress,” zegt De Kanter, die met deze boodschap ook langs zalen met psychiaters en binnenkort, voor het eerst, schuldhulpverleners zal gaan. “Roken geeft een verhoogde kans op psychoses, op schizofrenie en op depressie. Mensen denken dat het roken dat dempt, maar de klachten als angst en paniek verergeren juist.”

Oudere generatie

Het is wrang dat rookverslaafden die weinig kunnen missen, nu weer geconfronteerd worden met nog duurdere tabak, maar volgens De Kanter help je mensen niet met goedkope sigaretten. “Maar wel met een baan, een huis, een goed inkomen en effectieve, gratis rookstopbegeleiding. Daarbij is het verhogen van de prijs van tabak de allerbelangrijkste manier om te zorgen dat minder kinderen gaan roken.”

In tabakswinkel Cigo van der Pek hebben ze er een hard hoofd in dat nu ook de bestaande roker afhaakt. “Zeker de oude generatie gaat niet stoppen voor die extra euro,” denkt eigenaar Sandra ten Have. “We zien wel dat klanten zelf sigaretten gaan draaien of overstappen op goedkopere tabaksmerken. Aan de andere kant: alles in de supermarkt wordt veel duurder. Zo bekeken valt de prijsstijging van sigaretten nog wel mee.”

Luister naar onze podcast Amsterdam wereldstad: