Kunstenaars willen toeristen het échte Amsterdam laten zien

Met de expositie Tourist Land in Vrij Paleis willen kunstenaars Amsterdammers en toeristen dichter bij elkaar brengen. ‘Toeristen willen allemaal dat échte Amsterdam zien.’

De knipperende neonletters boven de ingang van het Vrij Paleis in de Paleisstraat passen precies in het straatbeeld van de buurt rondom de Dam. Wanneer je er snel langs loopt denk je dat je gewoon de zoveelste ijs-, wafel-of churroswinkel passeert. Wie even blijft staan, ziet dat er onder die letters een garagedeurachtig rolluik omhoog is getrokken, waarachter zich een enorme expositie met bijzondere kunstwerken bevindt.

In Tourist Land krijg je bij binnenkomst een visum uitgereikt, waarna je nog even langs de grenscontrole moet voor een korte ondervraging. Grenswacht en kunstenaar Victor Engbers draagt een fluorescerend oranje pak en een grote pilon op zijn hoofd. In een heus douanekantoortje vraagt hij je wat je precies komt doen in Tourist Land. Als je de controle hebt doorstaan loop je tegen een beeld aan dat van gebruikte lachgaspatronen is gemaakt: Real Amsterdam on the ground.

De locatie van de tentoonstelling is bijzonder: Vrij Paleis is een van de weinige plaatsen in het centrum zonder vastgelegd bestemmingsplan, waar degenen die het beheren – in dit geval een stuk of dertig kunstenaars – volledig zelf mogen bepalen hoe het wordt vormgegeven.

Het stadsbestuur heeft in het coalitieakkoord van 2018 de waarde van deze vrijplaatsen onderstreept: ‘Amsterdam is uniek vanwege zijn lange traditie van tegencultuur. De stad ontwikkelt zich en daardoor komt deze cultuur onder druk te staan. Daarom beschermen we de rafelranden.’

Losse houding

De grote ruimte die sinds 2018 het Vrij Paleis heet, was ooit onderdeel van het Handelsbladcomplex. Van 1903 tot het midden de jaren zeventig rolde daar het Algemeen Handelsblad en later NRC Handelsblad van de pers. Na de verhuizing van de redactie naar Rotterdam, zou het complex worden gesloopt, maar voor het zo ver was, werd het gekraakt. Onder de krakers waren veel kunstenaars, en toen de gemeente het pand in de jaren tachtig in beheer kreeg, beloofde zij mee te werken aan een alternatieve invulling met onder meer ateliers. Die bijzondere status heeft dit deel van het complex nu nog steeds.

Wouter Ruoff werkt als kunstenaar in het Vrij Paleis. “Amsterdam is bij toeristen bekend vanwege zijn losse houding ten aanzien van krakers, drugs, seks en kunst. Ze willen allemaal dat échte Amsterdam zien, maar terwijl ze rondsjokken over straat, hebben ze er geen idee van wat er achter de muren gebeurt.”

Om ze die ervaring te bieden heeft hij in huiskamers van bijzondere Amsterdammers gefilmd en daar een virtual reality experience van gemaakt. “Ik heb ze expres titels gegeven waardoor je die mensen meteen in een hokje plaatst, zoals The Entrepreneur. Als je dan bij ze binnen gaat kijken, zul je zien dat ze heel anders wonen dan je bij voorbaat denkt.”

Rogier Marius heeft een soort spel met spiegels ontworpen waarbij je met zijn tweeën probeert elkaar te vinden, iets wat toeristen en Amsterdammers nog niet vaak lukt, zegt hij. “Waar wij mee te maken hebben, is een enorme massa toeristen en een enorme massa Amsterdammers die volledig langs elkaar heen bewegen.”

Met de tentoonstelling en bijbehorende verdiepingsavonden willen de kunstenaars vooral het gesprek op gang brengen over hoe toerisme voor beide kampen leuker kan worden. Curator Marc van Dijk: “Een initiatief uit het boekje The Untourist Guide to Amsterdam is bijvoorbeeld toeristen door het Vondelpark te laten wandelen met een bejaarde. Uiteindelijk wíllen toeristen ook helemaal niet naar zo’n Argentijns steakhouse.”