Krimpplan Schiphol was al omstreden, en nu is er een kort geding: ‘Ik kan me een verbod voorstellen’

“Wat het kabinet wil met krimp van het aantal vluchten heeft geen wettelijke basis. Het is in strijd met Europese wetgeving en zelfs nationale regels.”

Luchtvaartjurist Jochem Croon is stellig: de plannen om de grens van 500.000 vluchten per jaar voor Schiphol in november terug te brengen naar 460.000 en een jaar later tot 440.000, deugen niet. “Ik kan me voorstellen dat de rechter de overheid verbiedt deze voorgenomen krimp uit te voeren.” Hij is niet bij het kort geding betrokken, maar staat welregelmatig luchtvaartmaatschappijen in juridische zaken bij maar treedt ook op in zaken tegen de vliegsector.

Dinsdag dient een kort geding van vrijwel alle luchtvaartmaatschappijen tegen de krimpplannen van luchtvaartminister Mark Harbers. Volgens de maatschappijen zijn niet, zoals Europees voorgeschreven, alle alternatieven onderzocht, overlegd en met argumenten onderbouwd afgewezen. Bewonersgroep RBV die eerder al een eigen zaak tegen vlieghinder aanspande, heeft zich aan de zijde van de Staat geschaard.

Er is haast bij, vandaar dat kort geding. “Medio april moeten maatschappijen hun plannen voor vluchten in het winterseizoen indienen bij de slotcoördinator,” zegt voorzitter Marnix Fruitema van branchevereniging Barin. “Die datum staat wettelijk vast.” Maar hoe veel vluchten er komen, is nog altijd niet duidelijk.

Geitenpaadje

Om die eerste krimpstap te nemen, gebruikt luchtvaartministerie I&W een geitenpaadje: het zet een bestaande ‘experimenteerregeling’ in die is bedoeld om bijvoorbeeld een vliegroute iets te verleggen om te kijken of dat geluidshinder scheelt. Harbers verpakt er nu een trits maatregelen in die voor de eerste teruggang met 40.000 vluchten moet zorgen.

Daarvoor is de experimenteerregeling niet bedoeld, zeggen niet alleen de maatschappijen. Het ministerie heeft haar volgens de maatschappijen van stal gehaald omdat het denkt dan niet te hoeven voldoen aan de ‘gebalanceerde aanpak’ met onderzoeken en inspraak die Europa voorschrijft.

Onlangs schreven ook de bewoners- en milieuorganisaties van de Omgevingsraad Schiphol tegen het ‘experiment’ te zijn. In hun geval omdat het betekent dat op meerdere plekken in de regio geluidsnormen worden verhoogd, omdat nu 460.000 vluchten in een gebied moeten worden gepropt waar qua geluidshinder eigenlijk slechts ruimte is voor maximaal 440.000 starts en landingen. Schiphol accepteert de ingreep wel maar trekt daar de grens.

Eerlijke concurrentie

“Als de overheid verordonneert dat in een gereguleerde markt als op Schiphol schaarse capaciteit verder wordt beperkt, vraagt Europa om een gebalanceerde aanpak waarbij alle alternatieven zijn afgewogen. De minister laat dat in de eerste stap na, maar voert hem wel uit voor de vervolgstap. Dat beperkt de vrije markt.”

Harbers rekende vorig jaar bij zijn oorspronkelijke plan om meteen te krimpen tot 440.000 vluchten al buiten het Europese voorschrift en moest schielijk de tussenstap naar 460.000 inlassen. Volgens de minister kan het einddoel nog altijd in november 2024 worden behaald.

Maar dat is twijfelachtig. De inspraak voor die eindingreep is pas afgelopen donderdag begonnen. En Brussel heeft zelfs nog geen enkel krimpplan gezien.

Ook zitten aan die definitieve plannen haken en ogen. Om 60.0000 vluchten te krimpen, zal de overheid start- en landingsrechten (slots) van luchtvaartmaatschappijen moeten afpakken. Maar daar voorzien de Europese een Nederlandse regels niet in. Maatschappijen houden hun vliegrechten zolang ze er zeker 80 procent van de tijd gebruik van maken.

Luchtvaartadvocaat Croon ziet dan ook geen juridische basis om bestaande start- en landingsrechten (slots) in te pikken. “De Europese regelgeving kent niet voor niets een systeem van historische rechten. Alleen dan heeft een luchtvaartmaatschappij voldoende zekerheid om te investeren in vluchten.”

Nieuwkomers

Ook moeten van Europa slots die vrijvallen (doordat een maatschappij stopt met vliegen, zoals nu het failliete Flybe), met voorrang aan nieuwkomers worden toegewezen. Maar het Amerikaanse JetBlue, dat ’s zomers van New York en Boston naar Schiphol wil vliegen, vist al tijden achter het net – en spant daarom een zaak tegen Nederland aan.

Volgens de minister zijn alle plannen haalbaar, binnen de eigen regels en Europese voorschriften. Maar het definitieve krimpplan zal eerst door de Europese Commissie moeten worden beoordeeld.

Dat wordt nog krap. De net gestarte inspraak wordt in juni afgerond, een aantal onderzoeken naar alternatieven voor krimp volgt na de zomer. Daarna zal het kabinet een definitief besluit nemen en voorleggen aan Brussel, dat in zulke gevallen makkelijk zes tot negen maanden voor een oordeel uittrekt.

Brussel zal daarbij gevoelig zijn voor repercussies. De Amerikaanse branchevereniging van luchtvaartmaatschappijen heeft al ‘op niet mis te verstane wijze’ laten weten dat als Nederland vluchten beperkt, KLM hetzelfde moet verwachten in de VS.

Dat zou de open skies-regeling tussen Europa en de VS, die ongehinderd vliegverkeer tussen beide gebieden regelt, in gevaar brengen. Iets dat Brussel koste wat kost wil voorkomen.

Om de tafel

Maar eerst het geding van dinsdag, waarvan een uitspraak rond 7 april wordt verwacht. Hoe dan ook zullen de plannen ook in een bodemprocedure bij de rechtbank belanden, met alle mogelijkheden voor beroep en cassatie van dien. Dat zal lang duren.

“Er hoeft voor mij geen winnaar of verliezer uit te komen,” zegt voorzitter Fruitema van Barin, dat geen partij is maar wel de meeste betrokken luchtvaartmaatschappijen vertegenwoordigt. “Het zou wat ons betreft mooi zijn als de rechter zegt: niet alle maatregelen zijn onderzocht, ga nog eens met elkaar om de tafel zitten.”

Volgens de maatschappijen valt er veel meer winst te halen uit het inzetten van de nieuwste vliegtuigen, die volgens hen minder herrie en uitstoot veroorzaken. Desnoods door het gebruik ervan te 'belonen’ met lagere luchthaventarieven.

“We willen toch met elkaar hetzelfde: minder geluid, minder uitstoot. De luchtvaart is gecommitteerd aan klimaatafspraken voor 2030, aan die van Parijs en de Green Deals van Timmermans.”