Kraakpanden met spoed ontruimd, en toch niet verbouwd. Hoe kan dat?

Een gekraakte, voormalige vitaminewinkel op de Ceintuurbaan werd in juli, na twee weken, ontruimd. Het was de eerste ontruiming in Nederland die door de rechter was gelast op basis van de nieuwe Wet handhaving kraakverbod. Eigenaren kunnen hun pand via een gang naar de rechter binnen drie dagen laten ontruimen, als ze aannemelijk kunnen maken dat er een verbouwing, verkoop of verhuur aan zit te komen.

Uit stukken van een aannemer zou blijken dat er ‘op korte termijn’ renovatiewerkzaamheden gingen plaatsvinden. Er was sprake van ‘serieus gebruik’ en de eigenaar zou op 1 augustus 2022 ‘aan de slag gaan met een aannemer’, zo meldde het Openbaar Ministerie.

De praktijk is anders: de winkel staat er het afgelopen half jaar verloren bij. De ramen zijn enigszins afgedekt, op een tafel liggen wat verfpotjes, verder is het er uitgestorven. Ondernemers en bewoners merken weinig van een renovatie. Zo ook Hapi Pariani, eigenaar van Hapi’s Tabakzaak aan de overkant. “Na de ontruiming hebben ze de winkel schoongemaakt. Daarna heb ik nooit meer iemand gezien.”

Buurman Ivan Lure woont sinds twee jaar naast de winkel. “Ik heb er nooit iets zien gebeuren.” Leegstandsbeheerder Zwerfkei beheert het pand, maar zegt niet op de hoogte te zijn van een verbouwingsplanning. De eigenaren, drie particulieren uit Amstelveen, reageren niet op herhaaldelijke, schriftelijke vragen van deze krant.

Wietoliewinkeltje

Het verhaal lijkt veel op dat van het hoekpand op de Nieuwezijds Voorburgwal en de Rosmarijnsteeg, dat eind oktober gekraakt werd door krakersgroep Mokum Kraakt. Boven sliep een aantal mensen, de benedenetage werd ingericht als ruimte voor lezingen, filmavondjes en exposities. Lang mocht de pret niet duren: zes weken later vertrokken de krakers onder luid protest.

De eigenaar overlegde bij de rechter een stappenplan en verklaringen van aannemers en maakte zo aannemelijk dat er op ‘zeer korte termijn verdere concrete stappen’ werden gezet in de renovatie. Toch is het bijna drie maanden later nog stil.

In het pand zit nu een provisorisch wietoliewinkeltje. Met wat gordijnen, kasten en vloerbedekking is de ruimte voor het oog opgelapt, maar verder is er weinig ondernomen, zeggen ondernemers en buurtbewoners. Volgens de postzegelverkoper een deur verderop is er weinig ingrijpends gebeurd: “Hij heeft het een beetje toonbaar gemaakt.” Dies Kroon, die vier dagen per week bij horecazaak het Stadspaleis werkt, schuin tegenover het kraakpand, vertelt tot nu toe niks te hebben gemerkt van enige bouwactiviteit.

De eigenaar reageert niet op schriftelijke vragen, maar de aannemer zegt desgevraagd dat de fundering eerst moet worden vernieuwd, wat nog niet is gebeurd: “Er moet een gigantische verbouwing plaatsvinden en daar zijn we nog niet mee begonnen. We zijn nu bezig met andere projecten.”

Het roept de vraag op hoe concreet de eventuele verkoop- of verbouwplannen eigenlijk moeten zijn om ontruiming gedaan te krijgen via de rechter. Nadat een eigenaar aangifte heeft gedaan, dient een officier van justitie een vordering tot ontruiming in. Een rechter-commissaris (een onderzoeksrechter) geeft de krakers de gelegenheid hun verhaal te doen tijdens een hoorzitting in de rechtbank en moet vervolgens beslissen wat zwaarder weegt: het woonrecht van krakers of het eigendomsrecht van de eigenaar.

Belangrijk is dat de eigenaar een spoedeisend belang kan hardmaken: dat bijvoorbeeld verkoop of een renovatie op korte termijn op stapel staat. Ontruiming mag namelijk niet leiden tot onrechtvaardige leegstand. Navraag leert dat nergens is vastgelegd wat die eigenaar dan precies moet overleggen. “Het verschilt per situatie wat voldoende aannemelijk is,” zegt een woordvoerder van de Amsterdamse rechtbank.

Klakkeloos

“Bouwplannen moeten in ieder geval objectief uitvoerbaar zijn,” zegt advocaat Juanita van Lunen, die het afgelopen jaar meerdere krakers bijstond. “Ik zie dat in de praktijk relatief makkelijk wordt meegegaan in het verhaal van de eigenaar, terwijl er regelmatig haken en ogen aan zulke plannen zitten. De officier van justitie komt op voor de belangen van de eigenaar, die zelf vaak geen geld tekortkomt. Ik vind het in deze woningcrisis schandalig dat nu blijkt dat er toch is ontruimd voor leegstand. Ik hoop dat rechters en officieren hiervan op de hoogte raken en het verhaal van eigenaren kritischer beoordelen.”

Daar staat tegenover dat er soms wel van alles achter de schermen gebeurt, zoals vergunningstrajecten, vertragingen van materiaal of problemen met aannemers, zonder dat het zich in het straatbeeld uit met timmerende werklui, zegt vastgoedrechtadvocaat Vera IJzerman van Van Till Advocaten. Zij vindt de nieuwe procedure over het algemeen een goede zaak voor vastgoedeigenaren. “Vroeger kon het makkelijk weken duren voordat je krakers kon laten ontruimen, tegen hoge eigen kosten. Als je echt spoed hebt, is dat natuurlijk heel vervelend. En ook in de huidige procedure moet je je dossier goed op orde hebben en laten zien dat je op heel korte termijn iets gaat doen met je pand. En naast die belangenafweging blijft het ook een feit dat kraken sinds 2010 strafbaar is.”

Toch wordt na een ontruiming door niemand gecheckt of er verbouwd wordt. “De rechter kan namelijk niet controleren of de bouwplannen daadwerkelijk worden uitgevoerd,” zegt advocaat van Lunen.

Ook de gemeente houdt dat niet bij, zegt een woordvoerder van stadsdeel Centrum: er wordt alleen contact opgenomen met een eigenaar als een jaar na de uitgifte van een bouwvergunning nog niets is gebeurd. In het geval van de Ceintuurbaan is er geen bouwvergunning aangevraagd, voor de Nieuwezijds Voorburgwal is er in juni 2021 een vergunning afgegeven om een kelder onder het pand te maken, voor het samenvoegen van de twee rijksmonumenten en het vormen van drie woningen. Omdat er dus meer dan een jaar al geen actie is, is de gemeente inmiddels wel in gesprek met de eigenaar.

Dat er ondanks de beloofde verbouwing én de benadering van de gemeente weinig ondernomen is met het pand op de Nieuwezijds Voorburgwal, noemt Vincent (niet zijn echte naam), een van de vaste leden van Mokum Kraakt, ‘heel scheef’. “De reden dat wij kraken is omdat wij het onacceptabel vinden dat panden langdurig leegstaan. Wij willen bewijzen dat we er wél iets mee kunnen. Wij vonden het al ongeloofwaardig dat de eigenaar van de Nieuwezijds Voorburgwal op korte termijn iets van plan was met het pand, omdat hij het al jaren liet verkrotten, en dat blijkt nu ook.”

Vincent noemt de nieuwe wet oneerlijk. “Het is zo ingericht dat zo’n eigenaar heel snel gelijk krijgt. En als kraker krijg je eigenlijk geen kans je te verdedigen.”