In Amsterdam wordt ‘ineens’ weer gekraakt. Wie zijn die nieuwe krakers? ‘Dit is onze fokking stad’

Ze waren zowat verdwenen, maar in Amsterdam is weer een serieuze kraakbeweging actief – met de wind in de zeilen. ‘Zelfs Paradiso en de Melkweg wilden met ons samenwerken.’

Sjonnie (20), een student van de Gerrit Rietveld Academie, is helemaal content met haar woning op de Nieuwezijds Voorburgwal. De muren van de winkel die ze kraakte mogen dan totaal afgebrokkeld zijn, de vloeren zijn kaal en de tocht giert door de kozijnen, maar: het is wel haar eigen huisje midden in de binnenstad, dat ze deelt met een stel vrienden. Een douche is er dan misschien niet, maar ach, dat heeft ook niet echt prioriteit. “Een wc hebben we wel aangelegd.”

Sjonnie hoort bij Mokum Kraakt, een onlangs zeer actief geworden krakersgroep. Bij haar in het hoekpand, dat ze ‘Het Monument’ hebben gedoopt, zitten ook Lana, Eden, Kali en Vincent. Allemaal niet hun echte naam, dat vinden ze te riskant – kraken is strafbaar. Maar ze willen wel graag vertellen wat ze drijft. Tussendoor wordt overigens gewerkt aan het pleidooi van hun advocaat en alvast een persbericht getypt. Die middag moeten ze namelijk bij de rechtbank komen om uit te leggen waarom ze hier zitten – en horen ze of ze mogen blijven of niet.

Hotelbaas

Het is vrij simpel: ze pikken het tekort aan betaalbare woningen niet langer. “In Amsterdam betaal je 800 euro voor een kamer – als je er al een kan vinden,” zegt Vincent. “En daar moet je het maar mee doen. Terwijl: dit is onze fokking stad. Niet die van een hotelbaas of huisjesmelker.”

“Wij willen dat de stad weer voor de bewoners wordt,” zegt Lana. Dat zij en Sjonnie een onderkomen hebben gevonden is fijn, maar het gaat ze om meer dan onderdak voor zichzelf. Dat huizen langdurig leegstaan (volgens de laatste cijfers waren dat er begin dit jaar 19.000 in Amsterdam) of worden gebruikt als beleggingsobject kán niet meer, vinden ze.

“We willen hiermee een oplossing voor de wooncrisis eisen, we zien dit pand vooral als een symbool. Vandaar die enorme banner met ‘Kraak Mokum’ op de gevel, en dat we de benedenverdieping gebruiken voor openbare exposities, filmscreenings en lezingen.”

Leeftijdsgenoten zijn vaak gefrustreerd en voelen zich machteloos als het op de Amsterdamse woningmarkt aankomt, zegt Vincent. “Het is ook een geleidelijke verandering geweest. Ik ben 30, toen ik studeerde kon je nog wel een kamer vinden voor 400 euro. Ik heb het voor mijn ogen zien gebeuren. Veel jongeren van nu denken: het is nou eenmaal zo, en ik kan er toch geen reet tegen doen.”

Maar dat kan dus wel, vindt de groep: in ieder geval door aandacht op te eisen. “Dit is het moment om te laten zien dat kraken niet alleen een radicale, maar ook geloofwaardige, serieus te nemen optie is om actie te voeren. Als je binnen de lijntjes protesteert, verandert er nooit iets.”

Twee groepen

Mokum Kraakt is ontstaan uit twee groepen: een stel Amsterdamse vrienden dat zichzelf de Kinderen van Mokum noemt en af en aan actief is sinds 2018, en de mensen die vorig jaar een hotel in de Marnixstraat kraakten, dat ze Hotel Mokum noemden. Naast de winkel op de Nieuwezijds Voorburgwal kraakten ze ook een oude stomerij op de Kinkerstraat, die ze ‘Nicole' hebben gedoopt. Daar zitten ze al sinds maart, van de eigenaar hebben ze tot dusver niets vernomen.

Naast Mokum Kraakt is er anno 2022 nog een aantal kraakgroepen actief. Lana: “We hebben allemaal onze eigen principes, maar helpen elkaar veel. Samen zijn we één Amsterdamse kraakbeweging.”

Halverwege dit jaar was de antikapitalistische groep R.A.A.K (‘Radikale Anti Anti Kraak) een tijdje actief, die panden aan de Douwes Dekkerstraat en de Amstelveenseweg kraakten, en eventjes een weggeefwinkel en sociaal centrum in de Ferdinand Bolstraat en later de Ceintuurbaan runden. Ze werden echter ontruimd en bleven zitten met 3400 euro aan proceskosten, en lijken sindsdien verdwenen van het kraaktoneel, of overgegaan in andere groepjes.

Bibliotheekje

Nog wel actief is Anarcha Feminist Group Amsterdam, een politiek gekleurde groep die gelooft in zowel anarchisme als intersectionaliteit – het idee dat verschillende aspecten van een mens (denk aan kleur, sekse, klasse) tot voor- of nadelen kunnen leiden. Zij organiseren regelmatig evenementen in een gekraakt slooppand van Ymere op de Ringdijk.

En dan heb je nog de jongeren achter Autonomous Student Struggle. Zij vinden dat universiteiten winstmachines zijn geworden die ze een enorme werkdruk opleggen, en willen aandacht vragen voor het studentenleven dat ze stressvol en ook véél te duur vinden.

Ze willen (net als de andere groepen) niet met de media praten, maar deden wel de deur open van Hotel Rembrandt op de Plantage Middenlaan dat ze in oktober kraakten. Een Franse student vertelde dat hij met zo’n vijftien Nederlandse en internationale studenten de harde kern vormt.

“Niet alleen is het vrijwel onmogelijk om hier een kamer te vinden, áls je eens wat vindt voor een goeie prijs, is het vaak een rotwoning,” vertelde hij. “Ik woonde hiervoor in de Bijlmer voor 400 euro per maand. Prima, behalve dat mijn huisgenoot psychische problemen had en continu naakt door het huis liep.” Lang mocht de pret niet duren: een dag later kwam de politie het pand ontruimen.

Russische miljardair

Dezelfde Franse student zat in november in het beklaagdenbankje in de rechtbank Amsterdam, omdat hij met een paar medestudenten Vossiusstraat 16 had gekraakt. Het ging dit collectief nu eens niet om het woningprobleem in de stad, de kraak was een statement tegen de invasie in Oekraïne. De eigenaar, de Russische miljardair Arkadi Volozj, staat namelijk op de EU-sanctielijst vanwege steun aan Poetin.

Verrassend genoeg ging de rechter volledig mee in hun verhaal. Wie op de sanctielijst staat, mag zichzelf op geen enkele manier verrijken in een EU-land. De Rus was dit pand flink aan het renoveren, wat, zo beredeneerde de rechter, zorgt voor waardevermeerdering – wat niet mag.

Dus mochten de krakers blijven zitten, want er wordt in principe niet ontruimd als een pand daarna leeg komt te staan. De uitspraak was een gigantische opsteker, zegt Vincent. “Niet alleen voor de mensen in de Vossiusstraat, maar voor alle krakers in Amsterdam.”

Wind in de zeilen

De jonge krakers voelen de wind enorm in hun zeilen. Dat begon vorig jaar ongeveer bij Hotel Mokum. “Mensen kwamen ons helpen met schoonmaken en klussen, als we iets organiseerden zat het stampvol. Na zes weken hadden we tienduizend volgers op Instagram. Dat laat misschien wel zien dat de kraakbeweging tegenwoordig op meer sympathie kan rekenen. Paradiso en Melkweg wilden ook iets met ons doen. Dat ging helaas niet door, want toen werden we ook weer ontruimd.” Lana: “En we wilden een feestavond organiseren voor het pas uitgekomen boek van dj Joost van Bellen.”

Sindsdien groeit de aandacht voor hun activiteiten gestaag, zegt Kali. “Er komen steeds meer mensen langs die interesse tonen of zich bij ons aan willen sluiten. Ik denk dat ook zij vinden dat er nu een punt bereikt is dat ze het niet meer pikken.”

Hoogtijdagen

En dat terwijl de kraakbeweging op sterven na dood was. In de hoogtijdagen in de jaren tachtig waren er naar schatting 20.000 krakers in Amsterdam actief, met daarnaast nog een heleboel sympathisanten. Dat nam gestaag af. In 2009 schatte de VU het aantal kraakpanden op zo’n 200 tot 300, en het aantal krakers op 1500.

Nu gaat het naar schatting om tientallen mensen per jaar die daadwerkelijk in een kraakpand in de stad woonden of wonen – en wellicht zo’n 100, 200 mensen die actief betrokken zijn. Dit jaar zijn er (voor zover bekend) negen panden in Amsterdam gekraakt, vorig jaar slechts drie.

“Alles veranderde in 2010, toen kraken bij wet strafbaar werd,” zegt ‘kraakhistoricus’ Eric Duivenvoorden, die verschillende boeken over krakers schreef. Voor 2010 werden krakers niet vervolgd als het pand minimaal een jaar leegstond. “Het kraakverbod was een enorme dreun, sindsdien is er bijna niets van de kraakbeweging over.”

Actiekraken

Dat is ook niet gek, zegt Duivenvoorden, want je moet er nogal wat voor over hebben om te kraken. Het comfort in zo’n bouwval is minimaal, je loopt kans op een strafblad en kan sinds deze zomer binnen drie dagen na een aangifte worden uitgezet.

Dat is ook het grote verschil met het kraken van zeg de jaren tachtig, en nu. “Idealisme viel vroeger samen met eigenbelang: de kraakbeweging verschafte huisvesting aan duizenden jongeren in de stad. Als je eenmaal zat, had je zo jarenlang een dak boven je hoofd.” Wat Mokum Kraakt en de andere groepjes nu in de stad doen, noemt Duivenvoorden ‘actiekraken’.

“Ze doen het niet omdat ze er zelf nou zoveel mee opschieten, want structureel hebben ze er niets aan. Het gaat ze erom de vinger op de zere plek te leggen: in de stad heerst een enorme woningnood. En dat raakt nu een gevoelige snaar, omdat zoveel Amsterdammers te maken hebben met het gebrek aan goede huisvesting.”

Marketing op orde

Gert Jan Bakker, die de Amsterdamse woningmarkt scherp in de gaten houdt voor stichting !Woon, ziet nog een andere reden voor de heropleving van kraken. “Vooral die groep van Mokum Kraakt is heel mediageniek. Ze hangen grote spandoeken op zodat ze gefotografeerd worden, ze weten mensen heel goed te bereiken via Instagram, waar ze in no time duizenden likes krijgen. Ze hebben hun marketing goed op orde, en dat trekt ook weer andere initiatieven aan.”

De vraag blijft of het zoden aan de dijk zet. Duivenvoorden acht de kans klein. “Zolang het kraakverbod bestaat, valt er weinig eer aan kraken te behalen. Al zie ik wel kansen om meer te bereiken als ze zich bijvoorbeeld zouden aansluiten bij de jonge milieuactivisten, die nu ook heel zichtbaar zijn en veel aandacht opeisen voor hun toekomst. Misschien zouden zij het woonprobleem gezamenlijk zo nog meer op de politieke agenda kunnen brengen.”

De mensen van Mokum Kraakt gaan in elk geval stug door met hun acties. Na uren bij de rechter-commissaris te hebben gezeten, horen ze het vonnis: het eigendomsrecht van de pandeigenaar prevaleert – ze moeten er binnen drie dagen uit. “Als we verliezen zijn we natuurlijk boos,” zei Lana die middag nog. “Maar dan is het ook: op naar het volgende pand.”