Hulp van instanties kwam te laat: Famke werd vermoord door haar vader

Ineke staat in de slaapkamer van haar dochter. Een meisjeskamer met een bureautje, een­persoonsbed en een ladekast vol met make-upspulletjes en een pot haargel. In de kledingkast hangt nog wat kleding van Famke en op de plank liggen onuitgepakte sinterklaas- en verjaardagscadeautjes van onder meer haar moeder, en een tas van haar overleden oma. Famke heeft nooit geslapen in de volledig ingerichte kamer in het nieuwbouwhuis in Amsterdam-Noord dat haar moeder anderhalf jaar ­geleden met haar echtgenoot Richard heeft gekocht.

Op het bed staat een doosje met brieven en kaarten die Ineke de afgelopen anderhalf jaar aan Famke schreef nadat die op haar 12de ­definitief bij haar vader was ingetrokken en het contact tussen de twee was verbroken. Famke heeft ze nooit gelezen.

In de huiskamer staat een foto van een 12-jarige Famke met een stralende lach, tussen stapels condoleancekaarten. De foto is de meest recente die Ineke heeft gemaakt. “Ik heb mijn dochter ruim een jaar niet gezien,” zegt Ineke (49).

In de gang staan twee collages van kinderfoto’s en vakantietrips van het gezin. Uit een vitrinekast pakt Ineke een briefje dat haar dochter haar schreef toen haar moeder trouwde. Ze wenste Ineke en Richard een mooie dag toe. Het briefje wordt gekoesterd.

Aan de keukentafel vertellen Ineke en Richard hoe het zo ontzettend mis heeft kunnen gaan. Ineke wil nu, nog maar een paar weken na de dood van Famke, haar verhaal doen. “Straks als de schok voorbij is en het grote verdriet aantreedt, ben ik bang dat ik van het huilen dit verhaal niet meer kan vertellen,” zegt ze. Richard (58): “We gingen van onmacht naar wanhoop, naar noodkreten en afgrijzen.”

Famke werd op 4 september 2006 geboren in Amsterdam. Ze was een makkelijke baby die nauwelijks huilde. “Een lachebekkie, een harten­opener,” zegt Ineke, die destijds met Famkes vader Bart in de Eerste Atjehstraat woonde. Drie jaar na de geboorte van Famke gingen Ineke en Bart, die veertien jaar een relatie hadden gehad, uit elkaar. In die periode raakte Bart werkloos.

Dolblij

Met wederzijdse toestemming kwam er in 2010 een ouderschapsplan op tafel over co-ouderschap en een 50-50regeling. Famke groeide op in de Indische Buurt, waar haar vader woonde, en het Oostelijk Havengebied waar haar moeder zich settelde. Ze kwamen geregeld bij elkaar over de vloer en vierden samen de verjaardagen en Sinterklaas.

Famke kwam op de 8ste Montessorischool terecht en maakte er gemakkelijk vriendinnen. “Ze was vrolijk, vol gekkigheid, creatief, scherpzinnig en gevat. Een pittig Amsterdams meisje,” zegt Ineke.

Zowel Ineke als Bart kreeg een nieuwe relatie. Toen Ineke en Richard gingen trouwen, kocht Bart namens Famke een bruiloftscadeau – een parasol – voor hen. Richard had al drie dochters. “Famke was dolblij. Ze had ineens drie zussen erbij.”

Het samengestelde gezin maakte duidelijke afspraken over de kinderen. “We wilden niet laatdunkend of negatief over de andere ouder praten en hen bij alle zaken betrekken,” zegt ­Richard.

Geen structuur

De relatie van Bart en zijn nieuwe vriendin was niet van lange duur, in 2015 gingen ze uit elkaar. Bart raakte depressief. “Famke was dol op de vriendin van haar vader en was erg verdrietig toen de relatie uit ging. Van Bart mochten Famke en zijn ex-vriendin onder geen beding nog contact met elkaar hebben,” zegt Ineke.

Dat had effect op de toen 9-jarige Famke. Ineke zag haar dochter veranderen. “Famke kwam na de dagen bij haar vader rusteloos thuis en moest bij ons helemaal bijkomen. Ze liet er eerst weinig over los. Later hoorden we meer wat er gaande was, van haar maar ook van volwassenen uit de buurt. Famke probeerde haar vader keer op keer op te beuren. Ze verzorgde hem en legde een deken over hem heen als hij weer dagenlang op de bank lag. Een zware taak voor zo’n jong meisje.”

Aan haar dochter merkte ze dat er bij Bart in huis ‘een groot gemis aan orde en structuur’ was. “Famke ging te laat naar bed en zat als 10-jarige tot een uur of één ’s nachts met haar vader in het café om de hoek. Hij dronk te veel en Famke was daar getuige van.” Ook de basisschool liet Ineke weten dat het niet goed ging met Famke.

In die periode ontving Ineke sms’jes van Bart waaruit bleek dat het niet goed met hem ging. “Ik dacht dat hij zelfmoord ging plegen,” zegt Ineke. “Bart had twee gezichten. Hij kon heel charmant, grappig en behulpzaam zijn, maar had ook een donkere kant. Dan was hij dominant, manipulerend en kwetsend.”

Ineke wilde naar aanleiding van de psychische problemen van Bart eind 2016 via mediation een andere omgangsregeling treffen. Ze vond dat er voor Famke te weinig structuur was bij haar vader. Famke zou dan zes dagen in de week bij haar slapen en één dag in de week bij haar vader, die Famke ook drie dagen per week overdag zou zien. De regeling, die in januari 2017 had moeten ingaan, kwam niet van de grond. Bart zag het niet zitten. De communicatie verliep sindsdien hoofdzakelijk via de mail.

Het voorstel voor de vernieuwde omgangs­regeling trof hem hard. “Het bleek het keerpunt te zijn. De relatie bekoelde. Bart zag de regeling als een manier van mij om Famke van hem weg te houden. Achteraf werd duidelijk dat het ­proces van afstoten hier echt vorm kreeg, het ouderverstotingsproces.”

Vechtpartij op school

Toen Famke 12 was, ging ze met een vmbo-­havoadvies naar de Vinse School. Voor wiskunde en talen had de dyslectische Famke niet veel belangstelling. Dramales trok haar meer. De school kon haar uiteindelijk niet echt boeien. “Famke omarmde het leven. Ze had andere dingen te doen. Leven, ontdekken, eropuit.”

Sinds het najaar van 2018 keerde Famke zich steeds meer van haar moeder af. “Ze werd opstandig. Eerst dacht ik nog: ach, ze is een puber, helemaal volgens de boekjes.” In december 2018 benaderde Ineke daarom het Ouder- en Kind Team (OKT) van de gemeente voor hulp en ging een Triple P-cursus Positief Opvoeden Tieners volgen om de problemen het hoofd te bieden.

Famkes verzuim op school werd groot, haar ­resultaten bleven achter, ze raakte er betrokken bij een vechtpartij en werd aangehouden voor winkeldiefstal. Toen ook de Vinse School constateerde dat het slechter ging met Famke, mengde het OKT zich in juni 2019 in de gezins­situatie van Famke.

Ineke sprak haar dochter aan op haar gedrag: waarom vocht ze op school? Wat was er gebeurd? Had ze haar schoolwerk gemaakt? Waar was ze zo laat op straat? Waarom droeg ze bankpassen van anderen bij zich?

De bijna 13-jarige Famke koos er niet veel later voor om voorgoed bij Bart te gaan wonen. De ­datum staat Ineke in het geheugen gegrift. “Het was op 3 juli 2019.” Famke schreef op 15 juli de kinderrechter een brief. Ze vroeg de rechter om een gesprek. Wat er in de brief staat, weten Ineke en Richard tot op de dag van vandaag niet.

Vanaf juli 2019 had Ineke nog vier keer contact met haar dochter, maar na november was dat voorbij. “Het was zo moeilijk. Ik stuurde Famke elke maand een bericht, een kaart, app of sms.

Ik wilde op de een of andere manier contact houden, haar laten weten dat ik er altijd voor haar zou zijn.”

Op een van de kaarten schreef Ineke aan haar dochter: ‘Lieve Famke, wat er ook gebeurt, ik hou van je. Ik ben er voor je als je me nodig hebt.’ Een andere: ‘Ik ben onverminderd trots op je. En ik hou onverminderd veel van je.’ en ‘Mocht je ooit een drempel voelen om contact op te nemen. Weet dan; er is géén drempel.’

Maar Famke liet haar moeder per sms weten dat ze geen contact meer met haar wilde.

Ineke schreef de kinderrechter ook een aantal brieven waarin zij haar zorgen uitte over haar dochter. Ze vroeg in januari 2020 om een onderzoek door de Raad voor de Kinderbescherming. De rechter besloot in maart echter dat de omgangsregeling tussen Famke en haar moeder geen stand hoefde te houden en dat Famke haar ‘hoofdverblijfplaats’ bij haar vader had. Het contact tussen Famke en haar moeder hoefde alleen met instemming en op verzoek van Famke plaats te vinden. Volgens de wet kan een kind van 12 jaar of ouder de rechter vragen of een van de ouders het gezag kan krijgen. “De rechter deed de deur op slot,” zegt Ineke.

Nachten niet thuis

Bart stuurde intussen steeds vaker verwijtende en vijandige sms’jes, vertelt Ineke. “Hij stelde dat Famke mij zou haten en van mij zou walgen. Hij had haar volkomen geïsoleerd van me. Ik was buitengesloten.”

Bart beëindigde in maart de gesprekken met het OKT, dat daarop een melding deed bij Veilig Thuis. Het team constateerde dat Famkes vader wantrouwend en achterdochtig was en dat hij zijn dochter niet wilde laten deelnemen aan het ­digitale onderwijs dat vanwege de coronamaatregelen was ingesteld, omdat de internetver­binding onveilig zou zijn. Famkes ontwikkeling kwam, aldus het OKT, mede door het contactverlies met haar moeder in de knel.

Veilig Thuis schakelde in mei 2020 Jeugd­bescherming in, omdat men zich ‘ernstige ­zorgen’ maakte over onder meer Famkes vriendenkeuze, politiecontacten, de contactbreuk met haar moeder en de opvoedingsvaardig­heden van haar vader. Famke was veel op straat te vinden, kwam soms nachten niet thuis en droeg messen bij zich.

Ineke vreesde voor Famkes ontwikkeling en veiligheid en nam een advocaat in de arm om tegen de uitspraak van de kinderrechter in beroep te gaan. Maar ook het hof wees in september 2020 het verzoek voor een omgangsregeling af. Het afdwingen van omgang met een 14-jarige is niet wenselijk of haalbaar, achtte het hof. Ineke: “Ik was met de uitspraak van het hof volledig buiten spel gezet. Mijn ouderlijk gezag was een wassen neus geworden. Maar het grootste slachtoffer was natuurlijk Famke.”

Famke, die de tweede klas van het vmbo moest overdoen, ging uiteindelijk niet meer naar school, naar bijles of naar de orthodontist voor het bijstellen van haar beugel. “Ze raakte steeds meer geïsoleerd van volwassenen en trok steeds meer op met jongeren die ouder waren dan zij en niet op het rechte pad waren. Ze liep met dure spullen rond; een dure telefoon, AirPods en een Canada Goosejas. Met hen verbleef ze ook ’s nachts op plaatsen waar een meisje van 14 jaar niet hoort te zijn. Ze was kwetsbaar.”

Famke belandde twee keer met hevige buikpijn in het ziekenhuis. Zowel het AMC als het OLVG kon geen fysieke oorzaken vinden, maar waren beide ongerust over de psychische oorzaak van de buikpijn.

Telefoontje

Famke en haar ouders kregen uiteindelijk in ­oktober, na lange tijd op de wachtlijst te hebben gestaan, een gezinsmanager van Jeugdbescherming. Half november vroeg de Raad voor de Kinderbescherming uiteindelijk om een OTS (ondertoezichtstelling) van een jaar, waarmee het gezag van de ouders zou worden beperkt.

Op 23 december vond de rechtszitting over de kinderbeschermingsmaatregel plaats. “Het was dezelfde kinderrechter als toen.”

Ook Famke en Bart waren bij de zaak aan­wezig. “Ik zag Famke voor het eerst weer. Mijn advocaat zei: ‘Ze kijkt naar je en probeert contact te maken.’ Toen Famke naar binnenliep, draaide ze nog eenmaal haar hoofd naar mij om. Dat was de laatste keer dat ik haar zag.”

Inekes advocaat somde voor de rechtbank alle zorgmeldingen op – van het OKT, Veilig Thuis, Jeugdbescherming, Famkes school, de huisarts en artsen van het OLVG, de leerplichtambtenaar en de politie – en betoogde daarmee dat uithuisplaatsing noodzakelijk was. De rechter besloot uiteindelijk tot OTS voor een half jaar. Uithuisplaatsing was naar zijn oordeel niet nodig.

De gezinsmanager wilde de dag na de uitspraak veiligheidsafspraken maken met Bart, maar die gaf niet thuis. De afspraak werd verzet naar 30 december.

Op 28 december, vijf dagen na de gerechtelijke uitspraak, kreeg Ineke een telefoontje van Barts broer. Bart had Famke doodgeschoten en daarna zichzelf met een pistool van het leven beroofd. Ineke huilt. “Het is zo zwaar. Het doet zo’n pijn, ravijndiep. Ik kon de afgelopen anderhalf jaar volhouden in de overtuiging dat ze ooit bij ons terug zou komen. Maar ze komt niet meer terug.” Een onbeduidend afscheidsbriefje lag in het huis. “Dat briefje toonde zijn ziekte.”

Bart had zijn daad al eerder aangekondigd, zegt Ineke. “In een dronken bui had hij eens ­gezegd: ‘Ik ben soms zo boos dat ik mezelf voor de kop schiet en dan neem ik Famke mee.’ Hier ben ik bang voor geweest. Ik heb in het afgelopen jaar alle hulpverleningsinstanties hiervan op de hoogte gesteld. Iedereen wist het, ook de politie en de rechterlijke macht. Van zijn nabije omgeving begreep ik dat Bart ook suïcidale gedachten had.”

Beter geholpen

Ineke en Richard verwijten de rechterlijke macht en de instanties nalatigheid en te laat ­in­grijpen. Richard: “We moesten toekijken hoe ze verdronk.” De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd heeft inmiddels de opdracht gegeven tot het instellen van een onafhankelijk onderzoek.

In januari nam de kinderrechter contact op met Ineke en Richard om over de zaak te praten. “Hij verdedigde zijn handelen. We zagen geen zelfreflectie. Hij liet zijn verantwoordelijkheid niet blijken en vertelde wat zijn overwegingen waren geweest en dat hij daar nog achter stond. Dat was pijnlijk te horen. Mijn motto was altijd: it takes a village to raise a child. Maar mijn maatschappijbeeld is gebroken.”

In de rouwadvertentie schreven Ineke en ­Richard: ‘Ons gevecht voor jouw veiligheid en jouw geluk heeft je niet kunnen beschermen ­tegen de ziekte van je vader, die ook van je hield.’ Ook de familie van Bart (52) plaatste een rouw­advertentie in de krant: ‘Zijn wanhoopsdaad was ook een daad van liefde’.

Een pijnlijke zinsnede voor Ineke. “Maar ik weet dat de intentie goed was. We spreken met de familie van Bart en ook daar is groot verdriet. Ik kies ervoor er niet aan onderdoor te gaan. Ik wil eerst mijn verhaal kwijt. Niks doen is geen optie. Ik hoop dat andere kinderen in dergelijke situaties beter geholpen worden.”

Famke werd in haar eigen slaapkamer in het huis in Noord opgebaard. Ineke: “Het was fijn om Famke thuis te hebben.”

Woensdag 6 januari reed de rouwstoet door de Eerste Atjehstraat. Aan weerszijden van de straat stond een lange haag van mensen. De rouwauto hield stil bij het huis van Famkes ­vader waar na de moord bloemen, waxinelichtjes en briefjes waren neergelegd. Op de stoep stond een glas rode wijn en lagen energiedrankjes, het lievelingsdrankje van Famke.

Ineke en Richard keken minutenlang naar de bloemenzee. “Het is zo fijn om te zien hoe geliefd Famke was, en ook om allemaal condo­leancekaarten te krijgen. Dat geeft grote steun.”

Dezelfde dag werd Famke begraven, ver buiten de stad. “De stad heeft haar geen veiligheid kunnen bieden, ondanks onze noodkreten.”

De gedenksite over Famke houdt de familie voor de komende vijf jaar aan. “We snakken naar verhalen over Famke.”