Het water in de grachten was nog nooit zo helder

Venetië heeft zijn dolfijn, in Amsterdam is de gele plomp het symbool van een spectaculaire verbetering van de waterkwaliteit in de stad. Op de hoek van de Amstel en de Keizersgracht drijven de planten naast elkaar in het water. Maarten Ouboter kijkt ernaar alsof het de bloeiende Victoriawaterlelie uit de naburige Hortus betreft, in plaats van wat veel weg heeft van een krop sla die in de gracht is gevallen.

Heel bijzonder noemt de waterbeheerder van Waternet de verschijning van de waterplant op deze plek. “De waterplomp staat niet bekend als een kritische soort. Maar dat hij in de gracht opduikt, zegt veel over de verbetering van de waterkwaliteit in de periode dat het vaarverbod van kracht was. Het water in de grachten is nog nooit zo helder geweest als in de afgelopen twee maanden.”

Dat zegt niet alleen de komst van de gele plomp, maar blijkt ook uit de metingen die Ouboter samen met zijn collega Kirsten Vendrig sinds de afkondiging van het vaarverbod op acht punten in de binnenstad heeft gedaan. “We kijken naar het doorzicht en de indringing van het licht in het water. Normaal is dat minder dan een meter. Dat betekent dat het licht de bodem niet kan bereiken.”

In de afgelopen maanden was het doorzicht op sommige meetpunten anderhalve meter. Ouboter: “Dat is een enorm verschil. Hoe meer licht, hoe meer leven. Het betekent dat waterplanten zoals de waterplomp een kans krijgen om zich in de gracht te vestigen, en daarmee komen ook de waterinsecten. Er ontstaat een gezond stedelijk ecosysteem, zoals wij dat als waterbeheerders natuurlijk het liefste zien.”

Bot, snoekbaars, snoek

De verbetering van de waterkwaliteit kan worden toegeschreven aan het vaarverbod, dat niet alleen rust heeft gebracht op de gracht, maar ook onder de waterspiegel. “De rondvaartboten en de pleziervaart zorgen ervoor dat slibdeeltjes op de bodem van de gracht voortdurend opwervelen. Het water heeft even nu rust gekregen, als bijvangst van dat nare virus waar we met z’n allen zoveel last van hebben.”

Inmiddels is het vaarverbod voor de pleziervaart opgeheven. Is dat terug te zien bij de metingen? In de Gouden Bocht laat Vendrig een witte schijf met ronde gaten aan een touw met knopen in het water zakken. Al snel verdwijnt de schijf uit het zicht. Veertig centimeter, geeft Vendrig door aan Ouboter. “Het kan door de bootjes komen, maar het kan ook met de wind te maken hebben, of met de sterke stroming.”

De gracht staat op de drukste plekken bekend als een modderige bak met water, maar dat wil niet zeggen dat er aan waterleven helemaal niets te vinden is. “In 2014 hebben we bij de finish van de City Swim in de Keizersgracht een paar fuiken geplaatst,” zegt Ouboter. “Daar zat behoorlijk wat vis in: bot, snoekbaars, snoek. Dat zijn vooral passanten die via het Noordzeekanaal de stad in komen zwemmen.”

Het ideaal van de waterbeheerders is een gracht waar flora en fauna een vaste plek kunnen vinden. Dat is mogelijk, zelfs in een drukke stad als Amsterdam. “Als je naar de wateren gaat waar weinig boten komen, zie je meteen veel meer soorten. Op dit moment zijn enkele grachten in het centrum niet toegankelijk in verband met werkzaamheden, en ook daar zie je het ­verschil.”

Riool

Het vaarverbod heeft ook laten zien hoe snel het water kan opknappen van wat meer rust. En omgekeerd: wanneer straks de normale drukte op de grachten weer op gang komt, zal het weer snel gedaan zijn met het verbeterde doorzicht. Ouboter: “Het is misschien een idee voor het bestuur om eens na te denken over een zonering. Sommige stukken voor de recreanten en sommige voor de natuur.”

Zo’n maatregel kan een volgende stap zijn in de verbetering van de waterkwaliteit in de grachten. “De kwaliteit is al met sprongen vooruitgegaan. Het is nog maar dertig jaar geleden dat de laatste huizen aan de grachten werden aangesloten op het riool. Voor die tijd werd het afvalwater gewoon in de gracht geloosd. Inmiddels zijn ook bijna alle woonboten aangesloten.”

Een andere opsteker was de verhuizing van de rioolwaterzuiveringen in 2006 uit de stad naar het havengebied. Daarmee kwam een einde aan de lozing van gezuiverd rioolwater in de Amstel. Ouboter: “Sindsdien gaat het afvalwater via het Noordzeekanaal richting IJmuiden. In de Amstel en de grachten zitten we nu tegen de normen aan voor officieel zwemwater. Het water is nog nooit zo schoon geweest.”