Het dak vol zonnepanelen: ‘Sedum kan je niet oogsten of met winst verkopen. Met zonne-energie kan dat wel’

Het is rap gegaan met de zonnepanelen in Amsterdam: meer dan 600.000 zijn het er nu, terwijl het er in 2016 niet eens 90.000 waren. Het aantal zonnepanelen op woningen is meer dan vervijfvoudigd. Op andere gebouwen was de groei nog stormachtiger – daar liggen inmiddels tien keer zoveel zonnepanelen als in 2016. In de haven liggen soms wel 10.000 zonnepanelen op één dak.

Platform de Zoncoalitie, dat eigenaren van grote daken op weg helpt, is dan ook ‘superdruk’. Directeur Alex Muhring herinnert zich nog goed de scepsis aan het begin in 2016. “Zijn zonnepanelen niet het nieuwe asbest? Kost het niet meer energie om ze te maken dan dat ze opwekken? Voorheen deden we veel zendingswerk. Nu hebben we onze handen vol.” Vastgoedeigenaren schieten wakker als naburige panden opeens volliggen. De hoge energieprijzen zijn een grote steun in de rug. “Nu vragen ze alleen maar hoelang het duurt voordat ze er liggen.”

Minder lucratief

Op woningen zijn zonnepanelen in de stad lastiger dan daarbuiten. Zonne-energie wordt al snel minder lucratief wanneer meerdere huishoudens hun dak delen. Voordat ze zonnepanelen kunnen krijgen op hun dak moeten Amsterdammers het eerst eens worden met hun huisbaas of hun vve. In 2019 lagen er voor het eerst meer zonnepanelen op bedrijfsdaken dan op woningen.

Inmiddels ligt in Amsterdam 174 megawatt aan zonne-energie. Meer dan in andere grote steden, benadrukt de gemeente. Aan de andere kant: daarmee worden de doelstellingen niet gehaald. Daarvoor zou de stad in de loop van dit jaar aan 250 megawatt moeten komen, ongeveer een miljoen zonnepanelen, om daarna tot 2030 ruimschoots te verdubbelen naar 550 megawatt, waarvan 400 megawatt op de grote daken van bedrijven.

Op dit soort grote daken is dus nog een wereld te winnen. Muhring schat dat volgend jaar ongeveer een kwart vol ligt. Op zo’n twintig procent zullen zonnepanelen onmogelijk blijken, bijvoorbeeld omdat de daken niet sterk genoeg zijn. Er worden altijd wel bezwaren opgeworpen, van het overvolle stroomnet tot brandgevaar, maar het lukt de inmiddels 15 medewerkers van de Zoncoalitie vaak om het daar niet op te laten stuklopen. Muhring is ook kritisch op de gemeente. Die kan veel meer daken van eigen panden vol leggen, als je het hem vraagt. “Wij zien: op 80 procent van de daken kan het gewoon.”

De slag om het dak

Pleitbezorgers van daken vol groen, daktuinen en regenwateropvang vrezen intussen dat veel ruimte op daken wordt opgesoupeerd door zonnepanelen. Hun organisatie Rooftop Revolution organiseerde deze zomer een symposium in Amsterdam en dat had niet voor niets als thema ‘de slag om het dak’. Een goed voorbeeld is het conflict dat deze zomer ontstond op het Entrepotdok, waar huurders zich verzetten tegen de ‘zee van zonnepanelen’ die op hun daken moet komen ten koste van hun dakterras. Ook zien ze daar liever groene daken omdat de binnentemperatuur dan ’s zomers minder hoog oploopt.

Rooftop Revolution is bezorgd. De energietransitie is maar een van de grote uitdagingen waar de stad zich voor gesteld ziet, zegt directeur Jan Henk Tigelaar. Als het aan hem ligt wordt per plek bekeken hoe het dak het meeste kan betekenen voor de buurt. “In een wijk met veel hittestress en regenwaterproblematiek wil je dan toch waterberging. En kijk of je het kunt combineren.” In de Sluisbuurt wordt een mooi voorbeeld gebouwd. Op woongebouw Horizons zijn zonnepanelen meegenomen in de gevel. Op de daken ontstaat daarmee ruimte voor een dakpark en biodiversiteit.

Bitumenbelasting

De moeilijkheid is dat de opbrengst van groene daken vaak maar ten dele terechtkomt bij de eigenaar van het gebouw, legt Tigelaar uit. “Waterberging, biodiversiteit en minder hittestress zijn publieke baten. Die zijn óók in het belang van de eigenaar, maar niet direct onderdeel van de beslissing om in het dak te investeren.” Het is toch al de vraag hoe groene daken het beste gefinancierd kunnen worden. Tegenwoordig komt het vaak aan op subsidies, maar die leveren zoveel onzekerheid op dat Rooftop Revolution uitkijkt naar een volgende stap. Het nieuwe stadsbestuur heeft een groenedakenfonds aangekondigd – een stap voorwaarts, maar ook nog een beetje vaag. Op het symposium werd daarom hardop gedacht over een ‘bitumenbelasting’, een belasting voor wie het dak onbenut laat.

Een nieuw experiment in Nieuw-West met de naam Urban Photosynthesis wil de concurrentieslag loslaten. De komende twee jaar wordt op wooncomplex Mannoury onderzocht of het mogelijk is zonnepanelen te combineren met groen en de opslag van regenwater. Het groene dak herbergt naast de vetplant sedum ook kruiden en grassen die veel gunstiger zijn voor de biodiversiteit. Dat kan dan weer doordat ze bij droogte kunnen terugvallen op douchewater dat vanuit de 64 appartementen wordt doorgesluisd naar het dak.

Dat zonnepanelen meer stroom opwekken als ze tussen het groen liggen, is al bekend uit kleinschalige experimenten, zegt Joris Voeten van Urban Photosynthesis. In de barre hitte van de zomer functioneren zonnepanelen minder goed. “Op een standaard groen dak hebben zonnepanelen 2 tot 6 procent extra rendement en we vermoeden dat we hoog uitkomen op een dak waar ook nog veel water is.”

Douchewater voor de planten

Planten op daken hebben het zwaar te verduren. Op steeds meer plekken kunnen ze putten uit een reservoir dat regenwater vasthoudt, maar dat is niet oeverloos. “Gemiddeld verdampt uit planten 3 liter per vierkante meter per dag en op warme dagen wel 6 liter. Maar extra irrigatie met drinkwater willen we natuurlijk vermijden, zeker in de tijd van het jaar dat toch al grote tekorten aan drinkwater ontstaan,” zegt Voeten. “Met dit onderzoek willen we laten zien dat er meer duurzame bronnen zijn voor water in de stad.” Douchewater dus. Dat is al relatief schoon en een filter haalt de zeepresten uit het water.

Ook de voorstanders van zoveel mogelijk zonnepanelen zijn best bereid om dit soort combinaties te onderzoeken. “Combi’s zijn fantastisch, maar het dak moet dat wel aankunnen,” zegt Muhring. Zonnepanelen zijn het lichtst. Om een groendak te dragen of een waterberging, moet het dak veel sterker zijn. “Dan heb je aan draagvermogen al snel dertig, veertig of vijftig kilo per vierkante meter nodig en dat lukt niet vaak. Het is ook meer werk om dat allemaal te organiseren.”

Hij durft daarom wel te voorspellen dat zonnepanelen de overhand zullen houden. “Idealiter gaan we natuurlijk naar een stad waar elk dakoppervlak optimaal wordt gebruikt, maar sedum kan je niet oogsten of met winst verkopen. Met zonne-energie kan dat wel.”