Groot Amsterdams onderzoek: etnische achtergrond speelt rol bij depressies, diabetes, hartkwalen

Gezondheidsverschillen tussen Amsterdammers hangen samen met hun etnische achtergrond. Zo heeft 1 op de 5 Turkse Amsterdammers symptomen van depressie, terwijl dat bij mensen met een Nederlandse achtergrond 1 op 20 is. Het is een van de bevindingen van grootschalig onderzoek dat Amsterdam UMC en de GGD de afgelopen tien jaar deden.

Het sterftecijfer van Nederlanders met een migratieachtergrond was in de eerste coronagolf anderhalf keer hoger dan onder Nederlanders zonder migratieachtergrond. Hart- en vaatziekten komen vaker voor bij mensen van Ghanese en Hindoestaanse komaf. Bij mensen met een Turkse en Ghanese achtergrond kampt ongeveer 1 op de 3 met extreem overgewicht, terwijl dat bij Nederlanders 1 op de 10 is. En overmatige alcoholconsumptie is veel hoger onder Amsterdammers zonder migratieachtergrond.

Het zijn slechts enkele bevindingen uit meer dan 150 studies die in de afgelopen tien jaar zijn uitgevoerd door Helius, een onderzoekscollectief van Amsterdam UMC en de Amsterdamse GGD. Helius staat voor Healthy Life in an Urban Setting; gezond leven in een stedelijke omgeving.

Er zijn grofweg drie aandachtsgebieden: mentale gezondheid, infectieziekten en hart- en vaataandoeningen. Het doel van het langdurige onderzoek onder 25.000 Amsterdammers is om de oorzaken van gezondheidsverschillen te achterhalen. Dat moet uiteindelijk helpen die verschillen te verkleinen.

Om die reden vinden de onderzoekers het registreren van de achtergrond van deelnemers aan het onderzoek niet stigmatiserend, maar nuttig. “Zonder data weet je niets en kun je de grote verschillen niet opheffen,” aldus Karien Stronks, hoogleraar publieke gezondheid (Amsterdam UMC) en grondlegger van Helius. “Dat zeggen we ook tegen mensen die zich vanwege hun achtergrond gediscrimineerd voelen.”

Depressies beter behandelen

Dinsdag vindt in de Tolhuistuin in Noord een symposium plaats over wat het Heliusproject in tien jaar tijd heeft opgeleverd. Dat gaat van een verandering in de medische richtlijn bij diabetes – zie kader – tot meer inzicht in het ontstaan van depressies.

“Zo komt een depressie niet alleen vaker voor bij Amsterdammers die in Turkije zijn geboren, maar ook bij hun kinderen die in Nederland zijn geboren,” zegt onderzoeker en behandelend psychiater Anja Lok (Amsterdam UMC). “Dat hangt mede samen met hun relatief lage sociaal-economische positie en het meer ervaren van discriminatie.”

Depressies ontstaan in een complex en dynamisch systeem, zegt Lok. Individuele kenmerken spelen een rol, maar iemands sociale context ook, net als het land waar diegene woont. “En al die facetten spelen op elkaar in.”

Zo kan iemand met een verhoogde aanleg voor somberheid en lusteloosheid dankzij waardevolle sociale contacten en een inclusieve samenleving geen depressie ontwikkelen, terwijl iemand zonder die aanleg vanwege eenzaamheid en een gevoel van uitsluiting toch depressief wordt.

“In het verleden werd in de psychiatrie gedacht dat er een enkele, directe aanleiding was voor een depressie, maar dat ontstaansproces is veel complexer,” zegt Lok. “Dat betekent dat je op meerdere facetten moet ingrijpen als je wilt dat depressies bij mensen met een migratieachtergrond minder vaak voorkomen. Maar daar gaan politici over, niet de onderzoekers.”

Niet zo vies als het klinkt

Buiten sociale en maatschappelijke factoren heeft Helius ook biologische factoren gevonden die een rol spelen bij gezondheidsverschillen. Zo is er een verband tussen het microbioom – de grote verscheidenheid aan bacteriën, virussen en gisten die met name in de darmen voorkomen – en depressie. Hoe minder divers het microbioom, hoe groter de kans op depressie. “Die samenhang staat los van de etnische of migratieachtergrond; we zagen het in alle bevolkingsgroepen,” aldus Lok.

Of en hoe de beïnvloeding van het microbioom effectief is als behandeling van depressie, dat wordt nu onderzocht. Te denken valt aan het toedienen van stoffen die door bacteriën worden geproduceerd, maar ook aan een poeptransplantatie; door de gefilterde ontlasting van iemand met een gunstig microbioom toe te dienen kan een depressief persoon in de toekomst wellicht van zijn klachten afkomen. Zo’n gunstig microbioom beïnvloedt weer de vorming van neurotransmitters, stofjes die de communicatie tussen de hersencellen mogelijk maken. Antidepressiva grijpen ook aan op neurotransmitters.

“Het microbioom is een veelbelovend onderzoeksgebied voor de psychiatrie. We weten dat de huidige behandelingen tegen depressie slechts bij één op de twee mensen effectief zijn, dus er is winst te boeken. Bovendien is de lijdensdruk van een depressie hoog. En zo’n poeptransplantatie gaat via het innemen van smaakneutrale capsules, het is echt niet zo vies als het klinkt.”