Gezondheidsraad: ultrafijnstof kan na lange tijd gezondheid schaden

Dat concludeert de Gezondheidsraad in een woensdagmorgen verschenen rapport. Het gezaghebbende adviesorgaan op het gebied van de volksgezondheid adviseert maatregelen om de impact van ultrafijnstof snel terug te dringen en noemt daarbij uitdrukkelijk de luchtvaart en Schiphol.

Ultrafijnstof - deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer, dus een tienduizendste deel van een millimeter - zijn zo klein dat ze diep doordringen tot de longen om vervolgens via de bloedbaan ook elders in het lichaam schade aan te richten.

Tot een paar jaar terug waren er nog maar zo’n tien concrete studies naar de gezondheidsimpact van ultrafijnstof. Inmiddels telt de Gezondheidsraad er 26. In een literatuurstudie komt de adviesraad daarom tot andere conclusies dan het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) dat zich in 2019 al eens boog over ultrafijnstof.

Schade aan ongeboren kind

Het EPA zag nog onvoldoende bewijs dat ultrafijnstof schade toebrengt aan de luchtwegen, hart en bloedvaten en het ongeboren kind. Op basis van de extra onderzoeken die wereldwijd zijn verricht heeft de Gezondheidsraad daar nu wel genoeg indicaties voor.

Bij de luchtwegklachten gaat het onder meer om astma en COPD. Bij de hart- en vaatziekten worden onder meer hoge bloeddruk en een hoger risico op hartfalen en een hartinfarct genoemd. Bij de impact op de foetus is een verband gevonden tussen ultrafijnstof en de kans op een vroege geboorte en een laag geboortegewicht.

EPA zag eerder al indicaties voor neurologische effecten door ontstekingsreacties in de hersenen waar de ultrafijne deeltjes vanuit het bloed in terechtkomen. De Gezondheidsraad sluit zich daarbij aan. Daar staat tegenover dat zowel EPA als de Gezondheidsraad onvoldoende bewijs zien dat ultrafijnstof een hoger risico geeft op sterfte, kanker en ‘metabole effecten’ zoals overgewicht en diabetes.

Weinig onderzoek

Voor alle gevonden risico’s onderstreept de Gezondheidsraad dat de ‘bewijskracht’ kleiner is dan voor de schade die optreedt door fijnstof en stikstofoxiden. Er is simpelweg minder onderzoek naar ultrafijnstof. Een belangrijke conclusie is daarom ook dat meer onderzoek en meer metingen nodig zijn om de effecten van ultrafijnstof goed in kaart te brengen. In Nederland wordt ultrafijnstof alleen in Amsterdam op één locatie onder de rook van Schiphol permanent gemeten en dat nog maar sinds 2018.

Als het aankomt op maatregelen denkt de Gezondheidsraad aan kerosine met een lager zwavelgehalte. Ultrafijnstof vertoont een grote overlap met fijnstof en andere luchtvervuilende stoffen. Op plekken waar veel fijnstof in de lucht zit, is vaak ook veel ultrafijnstof. Maar luchthavens zijn daarop een uitzondering doordat er veel ultrafijnstof is van zwaveldeeltjes uit de vliegtuigbrandstof. Als gevolg van opstijgende vliegtuigen bij Schiphol zijn in eerder onderzoek van TNO tot in het Vondelpark verhoogde concentraties ultrafijnstof gevonden.

Minder vliegbewegingen

Maar de Gezondheidsraad noemt ook de mogelijkheid van minder vliegbewegingen. Op de enige plek in Nederland waar ultrafijnstof wordt gemeten was vorig jaar duidelijk te zien dat er door corona minder gevlogen was. Extra reden om naar de luchtvaart te kijken is volgens de Gezondheidsraad dat die buiten schot is gebleven bij het Schone Lucht Akkoord, het vorig jaar tussen gemeenten en staatssecretaris Stientje van Veldhoven afgesproken pakket aan maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren.

Als andere mogelijke maatregelen noemt de Gezondheidsraad een milieuzone voor mobiele werktuigen zoals graafmachines, hijskranen en aggregaten. Verder kan de uitstoot bij de industrie nog worden teruggedrongen en dringt de Gezondheidsraad erop aan dat er, zeker zolang er nog niet veel elektrische auto’s zijn, geen nieuwe woonwijken komen langs drukke wegen.

Verder noemt het rapport binnenvaartschepen als mogelijke bron van ultrafijnstof, evenals houtstook. Daarbij denkt de adviescommissie vooral aan houtkachels, want in biomassacentrales zouden filters het aantal deeltjes drastisch kunnen terugdringen.

Op basis van onderzoek op scholen onder de rook van Schiphol kwam het RIVM twee jaar geleden al wel tot de conclusie dat een kortstondige blootstelling aan hogere concentraties ultrafijnstof schadelijk kon zijn voor de gezondheid. Vastgesteld werd dat kinderen met luchtwegaandoeningen op dat soort dagen meer last hadden van kortademigheid en meer medicijnen gebruikten. Het RIVM werkt nog aan een onderzoek naar de langdurige blootstelling aan ultrafijnstof door vliegverkeer. Dat verschijnt volgend jaar.

Op het rapport wordt verheugd gereageerd door FNV Luchtvaart, vakbond van het personeel op Schiphol dat nog het meest wordt blootgesteld aan ultrafijnstof van vliegtuigen. De vakbond dringt er al langer op aan om vliegtuigen dan tenminste bij het taxiën van en naar de pier te laten voortslepen door elektrische voertuigen. “In de warme luchtstroom van de motoren zijn extra hoge concentraties ultrafijnstof,” zegt Joost van Doesburg van FNV Luchtvaart. “Het rapport is hét bewijs dat verregaande maatregelen onontkoombaar zijn.”