PlusExclusief
Femke Halsema groeit in haar rol als burgermoeder: stelt ze haar erfenis veilig in een nieuwe termijn?
Dit jaar wordt duidelijk of Femke Halsema nog zes jaar langer burgemeester van Amsterdam wil blijven. Hoe verging het haar tot nu toe, en waar staat Halsema na 4,5 jaar?
Femke Halsema (56) is aan haar vijfde jaar als burgemeester begonnen. Een cruciaal jaar waarin ze moet aangeven of ze zich nog eens voor zes jaar aan Amsterdam wil verbinden. Zelf doet ze daar nog geen uitspraken over, wel zei ze in het eindejaarsinterview met Het Parool: “Er is weinig dat werk in de weg staat.”
De vercommercialisering van de historische stad moet stoppen, was haar adagium bij het aantreden in 2018. Ze bond de strijd aan met de drukte in de binnenstad, door middel van een alcoholverbod, een verbod op rondleidingen en het voorstel voor een erotisch centrum elders in de stad.
Wapen in de ambtswoning
Maar het burgemeesterschap begon roerig. Het ging veel over de persoon Halsema. Als eerste vrouwelijke burgemeester van Amsterdam, een GroenLinkspolitica, werd ze mikpunt van kritiek. Persoonlijk werd het toen het ging over de woning die zij met haar toenmalige partner Robert Oey in Noord kocht, en waarvan het onduidelijk was of dit wel mocht, en over haar zoon, die een onklaar gemaakt wapen meenam dat in de ambtswoning lag.
Een persoonlijk dieptepunt was de motie van wantrouwen tegen haar in 2020. Zelf aanwezig op de Dam, met een 1873-button, besloot ze niet in te grijpen bij de – volgens de coronaregels – veel te drukke samenkomst. Het zou volgens haar tot onrust en rellen leiden als ze de politie erop afstuurde.
Kritisch op de avondklok
Daarna, met het langer duren van de coronacrisis, leek er ruimte te komen voor de burgemeester Halsema. Er was lof voor de manier waarop zij tegemoetkwam aan het geluid van kritische Amsterdammers door de landelijke corona-aanpak openlijk te bevragen. Al vroegtijdig wilde zij dat iedereen in alle binnenruimtes een mondkapje droeg, ze was kritisch op de avondklok en pleitte voor sneltesten voor jongeren zodat zij naar school konden.
Minder vaak kwam ze persoonlijk tegenover de raad te staan of werd er over de persoon Halsema gediscussieerd. En als dat wel gebeurde, bijvoorbeeld toen voetbalsupporters naar de ambtswoning kwamen om haar te bedreigen vanwege een niet te organiseren Ajaxhuldiging, kon ze op steun van zowel de raad als Amsterdammers rekenen.
Populariteit toegenomen
Halsema’s populariteit is met de jaren toegenomen. Eind 2019 had 37 procent van de Amsterdammers (zeer) veel vertrouwen in de burgemeester, in mei 2020 ging het om 52 procent. Amsterdammers zien haar steeds vaker als burgemeester en minder als GroenLinkspolitica.
Na 4,5 jaar burgemeesterschap is het te vroeg om van een duidelijke erfenis te spreken. Na de strijd om de binnenstad presenteert ze zichzelf nu als ‘burgemeester van de buitenwijken’. De door haar geïnitieerde Masterplannen Zuidoost en Nieuw-West en Aanpak Noord moeten voor gelijke kansen zorgen en op lange termijn ook haar antwoord zijn op de groeiende criminaliteit onder jongeren.
Of dat ook in haar termijn wordt, moet Halsema eerst zelf besluiten. Mocht ze door willen als burgemeester, dan moet ze dit uiterlijk in november aan de commissaris van de Koning aangeven. De raad moet ook bepalen of zij nog eens zes jaar mag doorgaan, al lijkt dat niet meer dan een formaliteit. PvdA, GroenLinks, D66, maar ook de VVD: Halsema maakt de laatste jaren meer vrienden dan vijanden. De komende maanden gaat het er dan ook vooral om: wat wil Halsema zelf?
Tekst gaat door onder de foto
Halsema en de gemeenteraad: van confrontatie naar vertrouwen
Na jaren van debat concludeerde wijlen Eberhard van der Laan in 2014 dat preventief fouilleren een ‘naar instrument’ is: het levert te weinig op en is een te grote inbreuk op het leven van Amsterdammers. Op aandringen van politiechef Frank Paauw kiest Halsema in 2019 ervoor het middel nieuw leven in te blazen. Gevolg: ze jaagt haar eigen GroenLinks tegen zich in het harnas, evenals de wethouders, coalitiepartijen D66 en SP en een groot deel van de progressieve oppositie.
De proeven verworden al snel tot ‘een sketch van Monty Python’, zo stelt politiechef Paauw naderhand vast, met burgerwaarnemers, politiebondwaarnemers, journalisten én raadsleden die toezien op juiste toepassing van het middel. Bovendien levert het weinig wapens op. Een meerderheid van de raad vraagt Halsema opnieuw de methode te staken.
Politie fouilleert in tien panden
Er komt toch een tweede proef, omdat het Amsterdammers een veilig gevoel oplevert, beargumenteert ze. Die proef eindigt abrupt als blijkt dat de politie tegen de afspraken in tien verschillende panden heeft betreden, waaronder een jongerencentrum.
Na drie jaar, na het zoveelste debat, concludeert Halsema dat onder haar burgemeesterschap nooit meer preventief wordt gefouilleerd, buiten evenementen als voetbalwedstrijden om. De gemeenteraad claimt de overwinning en verwijt Halsema verspilling van tijd, geld en energie.
Echt persoonlijk wordt het als oppositiepartijen in 2019 een debat aanvragen over het onklaar gemaakte wapen waarmee haar zoon een woonboot heeft betreden. Coalitiepartijen D66, GroenLinks en PvdA spreken van een privékwestie, omdat een 15-jarig kind erbij betrokken is, terwijl met name VVD, Annabel Nanninga (toen Forum voor Democratie, nu JA21), Denk en SP het als een publiekelijke zaak bestempelen: het wapen lag in de ambtswoning.
In het debat krijgt Halsema steun van een grote meerderheid. Met ingehouden woede reageert ze: “U mag, u moet, mij elke dag scherp ondervragen. U mag mij aanvallen. U mag al mijn daden bekritiseren. Maar als mijn, of uw kinderen, als onze geliefden, worden geraakt door het werk dat wij doen, dan worden we weerloos.”
Ook na de Black Lives Matter-demonstratie op de Dam in juli 2020 gaat het er fel aan toe in de Stopera. Terwijl in de Tweede Kamer om haar afzetting wordt gevraagd, kondigt de VVD op televisie een motie van wantrouwen aan – een uitzonderlijk instrument.
Debat overleefd
Halsema kan op veel steun rekenen en overleeft het debat, dat via een livestream door mensen uit het hele land wordt gevolgd. Daarna verschuiven de opvattingen: meerdere VVD-raadsleden zeggen nu dat hun partij deze motie niet had moeten indienen – zeker niet voordat Halsema zich in een debat had kunnen verdedigen.
Sindsdien lijkt het onderling vertrouwen gegroeid. De gemoederen lopen begin 2022 dan ook minder hoog op als programmadirecteur Lennart Booij van het project Amsterdam 750 jaar wordt gehaald. Zijn opdracht was stilzwijgend verlengd, waardoor zijn honorarium boven de grens van een Europese aanbesteding uitkwam. Halsema zegt de kritiek van de raad te begrijpen: dat Booij een bekende van haar is en haar had geholpen bij haar sollicitatie gaf de schijn van vriendjespolitiek. Die kritiek weet Halsema met succes te weerleggen in de raad.
Tekst gaat door onder de foto
Halsema en de erfenis: van de binnenstad naar de buitenwijken
Maanden voordat Halsema solliciteert voor het burgemeesterschap belt ze toenmalige ombudsman Arre Zuurmond op. “Ik ben mij aan het voorbereiden op het sollicitatieproces,” zegt ze. “Mag ik bij u langskomen?”
Zuurmond heeft dan, in 2018, meermaals bij Amsterdamse bestuurders aangekaart dat de drukte in de binnenstad de spuigaten uitloopt, maar krijgt nul op rekest. Bij haar aantreden op 12 juli trekt ze het dossier direct naar zich toe en vraagt hoogleraar planologie Zef Hemel met een toekomstvisie te komen. Tegelijkertijd zet ze extra handhavers in het Wallengebied in, legt alcoholgebruik aan banden, evenals rondleidingen op de Wallen.
Coffeeshopverbod voor toeristen
Dat kleine ondernemers mogelijk failliet gaan door het alcoholverbod, hoort er volgens haar bij om de leefbaarheid terug te winnen. Het liefst ziet ze een coffeeshopverbod voor toeristen, maar voorlopig is er weerstand van de raad. Lukt het haar om hier nog een doorbraak in te forceren de komende jaren?
Sekszaken als de Bananenbar en Casa Rosso, die ‘busladingen aan toeristen’ trekken, zegt ze ‘liever kwijt dan rijk’ te zijn. Sowieso is prostitutie op de Wallen niet meer heilig; elders in de stad moet een erotisch centrum komen. De plannen doen denken aan een ‘gemeentebordeel’, dat Van der Laan in 2016 initieerde, maar dat mede door mensenhandel uitliep op een mislukking.
En ondanks de vele plannen en beloftes die Halsema aankondigde, is overlast door toerisme nog volop aanwezig. Het grootste succes van Halsema is dat bewoners zich gehoord voelen en dat er raadsbrede steun is om de drukke binnenstad aan te pakken.
Zijn alle plannen nieuw?
Inmiddels richt Halsema de pijlen nadrukkelijker op andere delen van de stad, met name Nieuw-West, Zuidoost en Noord. “Ik wil vooral de burgemeester van de buitenwijken zijn,” zegt ze in een interview met de Volkskrant.
Natuurlijk, de afgelopen jaren had Halsema aandacht voor de drie stadsdelen. Bij haar beëdigingstoespraak sprak ze niet voor het eerst over jongeren die afglijden naar zware jeugdcriminaliteit. Onder haar werden de Masterplannen Nieuw-West en Zuidoost en de Aanpak Noord gelanceerd. Net als in Rotterdam-Zuid moeten grote plannen, gesteund met nationaal geld, ervoor zorgen dat jongeren in die stadsdelen net zoveel kansen hebben als jongeren in de binnenstad en moet de leefbaarheid van de wijken in een periode van 25 jaar verbeteren.
Onduidelijk is in hoeverre de plannen vooral een bundeling van al bestaande projecten zijn of nieuwe maatregelen van verschillende wethouders. Halsema richt in 2019 ook een vrouwennetwerk op, een stedelijk netwerk dat emancipatie moet bevorderen en kan worden ingezet tegen radicalisering. Dat werk gebeurt vooral onder de radar – en het is dus lastig te bepalen of zij hier successen behaalt. Zichtbare resultaten zijn er in ieder geval niet.
Met wijkagenten de hort op
Daarin heeft de pandemie niet geholpen. In 2020 zegt Halsema dat ze zich had verheugd om, na anderhalf jaar inwerken en beleid voorbereiden, vaker de straat op te gaan. “Na het op orde brengen van dossiers en een aantal belangrijke benoemingen was ik aanbeland bij de uitvoering,” zegt ze tegen Het Parool in dat jaar. “Ik wilde dit jaar door de stad zwerven en met wijkagenten de hort op gaan. Je doet me geen groter plezier dan dat.”
In plaats daarvan voert Halsema in de ambtswoning overleg via Teams en Zoom, alleen voor noodzakelijke bezoeken kan ze de deur uit. Sinds maart 2022 zijn er wel die dagelijkse bezoeken, blijkens de berichten op haar Instagram.
Toch blijft het de uitdaging voor Halsema om een burgemeester voor al die Amsterdammers te zijn. Buiten de Ring en boven het IJ is gemiddeld genomen weinig vertrouwen in de politiek. Halsema weet met de raad of pers te communiceren, maar in deze stadsdelen gelden andere wetten. Voorlopig maakt ze via media en haar nieuwjaarstoespraak duidelijk waar het haar de komende tijd om gaat: “Mijn wens is dat onze kinderen en jongeren kunnen bloeien, ongeacht uit welk deel van de stad ze komen.”
Tekst gaat door onder de foto
Halsema en het imago: van GroenLinkspolitica naar burgermoeder
In 2020 geeft Halsema een opvallende boodschap in haar nieuwjaarsspeech: de hoofdstedelijke arrogantie begint steeds meer in het nadeel van de stad te werken, zegt ze. “Begrijp me niet verkeerd: er is heel veel om trots op te zijn. Er is alleen geen reden voor superioriteit.”
Ze heeft zelf dan al ondervonden hoe het is om je als burgemeester af te zetten tegen Den Haag. In 2018 zegt ze dat ze het ingevoerde boerkaverbod in het ov en openbare gebouwen niet gaat handhaven. “Het past gewoon niet bij Amsterdam dat wij mensen uit de tram halen omdat ze een nikab dragen,” hint ze naar de Tweede Wereldoorlog.
Als burgemeester staat ze daarmee in een traditie om Haagse wetgeving naast zich neer te leggen. Burgemeester Schelto Patijn zei de illegale Turkse kleermaker Zekeriya Gümüs niet uit te zetten. Job Cohen weigerde tweeduizend illegale vreemdelingen op te pakken, zoals opgelegd door Den Haag, en Eberhard van der Laan legde zich niet neer bij een kabinetsbesluit dat uitgeprocedeerde asielzoekers geen recht meer hadden op opvang.
Haar uitspraken over de nikab leveren landelijke kritiek op en in een debat met de gemeenteraad verdedigt ze zich dat nuances uit haar uitspraken niet zijn meegenomen. In 2022 volgt een nieuw debat over de nikab. “Ik weersta de verleiding tot het voeren van een inhoudelijke discussie,” reageert ze deze keer. Dit keer is het niet de GroenLinkspolitica die het debat aangaat, maar een burgemeester die kiest voor de bestuurlijke gang van zaken.
Coronaregels voor jongeren
Toch keert Halsema zich na haar nieuwjaarsspeech in 2020 nog regelmatig tegen het kabinet. Tijdens de coronacrisis trotseert ze de wetgeving door als een van de weinige burgemeester openlijk te zeggen alleen bij excessen te handhaven op de coronapas in de horeca, ze is kritisch op de avondklok en ze wil eerder een mondkapjesplicht. Meermaals laat ze die periode ook weten dat de gevolgen van de coronaregels voor jongeren niet langer verantwoord zijn.
Het levert haar landelijk steun én kritiek op, maar tot echt grote botsingen leidt het niet. Als Halsema dit jaar zegt dat cocaïne gelegaliseerd moet worden, omdat de war on drugs niet werkt, weigert minister Dilan Yeşilgöz (Veiligheid en Justitie) een moreel oordeel hierover te geven. In plaats daarvan benadrukt ze in een debat met de Tweede Kamer dat Halsema juist concrete maatregelen aandroeg tegen de drugshandel, zoals geldstromen boven tafel krijgen en verdienmodellen aanpakken.
Het illustreert hoe Halsema relaties opbouwt in Den Haag. Toch is het nog de vraag wat het gaat opleveren. Halsema heeft vorig jaar 20 miljoen euro gevraagd om de drugsmisdaad tegen te gaan en 390 extra agenten. Krijgt ze dat voor elkaar?
Woede in de stad
Steeds vaker komt Halsema naar voren in haar rol van burgermoeder. Menig Amsterdammer weet nog hoe Job Cohen een volle Dam toesprak nadat Theo van Gogh was vermoord. Eberhard van der Laan wordt nog herinnerd door zijn optreden na het misbruik bij kinderopvang ’t Hofnarretje. Zijn ziekte zorgde later voor verbinding middels zijn brief: ‘Wees lief voor de stad en voor elkaar.’
Nadat Peter R. de Vries is neergeschoten, geeft Halsema rond middernacht op het politiehoofdbureau aan de Marnixstraat op indringende manier uiting aan de woede in de stad. Steeds vaker weet ze de juiste toon te vinden op belangrijke momenten: bij de excuses voor het slavernijverleden in 2021, bij de videoboodschap aan Amsterdammers midden in de lockdowns of tijdens de Dodenherdenkingen in 2019 en 2022. Een speechschrijver schrijft haar teksten, maar Halsema zelf schijnt daar – als eigenwijze Amsterdammer – graag nog in te wijzigen.
4,5 jaar Femke Halsema als burgemeester
12 juli 2018: Installatie.
December 2018: Halsema verbiedt binnenstadrondleidingen in de avond om drukte te beheersen.
7 maart 2019: Halsema wil dat het bestuur van het Haga Lyceum in Nieuw-West opstapt vanwege banden met een terreurgroep. Toezichthouder CTIVD concludeert later dat de zware beschuldigingen van de AIVD onvoldoende waren onderbouwd en Halsema zo ‘mogelijk’ op het verkeerde been is gezet.
14 augustus 2019: Bekend wordt dat Halsema’s zoon is opgepakt voor het bezit van een onklaar gemaakt wapen dat in de ambtswoning lag. Halsema schrijft brief aan Amsterdammers om de suggestie te weerleggen dat haar zoon de hand boven het hoofd werd gehouden.
18 september 2019: Moord op advocaat Derk Wiersum. Halsema: “Dit is een afschuwelijke moord, op een vader, een advocaat, een Amsterdammer. Het is een niet eerder vertoonde aanval op de advocatuur die het wezen van de rechtsstaat aantast.”
16 mei 2019: Ajaxhuldiging op het Museumplein, voor het eerst sinds 2011. Na vele ongeregeldheden had wijlen burgemeester Eberhard van der Laan die verplaatst naar de Johan Cruijff Arena.
Oktober 2019: Commandant Leen Schaap, die met een confronterende stijl de cultuur bij de brandweer aanpakt, moet weg onder druk van Halsema. Tijs van Lieshout vervangt hem.
2 juli 2020: De Black Lives Matter-demonstratie op de Dam trekt in coronatijd te veel betogers. Halsema grijpt niet in.
November 2020: Plannen voor een erotisch centrum in Zuidoost, Nieuw-West, Noord, Zuid of Oost.
Februari 2021: Aankondiging Masterplan Zuidoost. Later volgen ook Masterplan Nieuw-West en Aanpak Noord.
Januari 2021: De gemeente trekt na drie jaar procederen het disciplinair ontslag in van voormalig antiradicaliseringsambtenaar Saadia Ait-Taleb. Excuses blijven uit.
10 maart 2021: Halsema toont zich nadrukkelijk als burgermoeder als ze opkomt voor de bedreigde auteur Lale Gül.
1 juli 2021: Excuses voor de betrokkenheid van het stadsbestuur bij het slavernijverleden. Amsterdam is daarmee de eerste Nederlandse stad.
5 juli 2021: Wethouder Laurens Ivens treedt af na klachten over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Halsema krijgt vijf signalen over dit gedrag binnen in 2019, maar pas na nieuwe klachten wordt begin 2021 onderzoek gedaan.
6 juli 2021: Moord Peter R. de Vries. Halsema spreekt van een ‘brute, laffe’ misdaad.
November 2021: Videoboodschap midden in de coronacrisis: “Verdeeldheid helpt ons niet. Het virus trekt zich weinig aan van conflict.”
Januari 2022: Lennart Booij stopt als programmadirecteur voor de vieringen rond de 750ste verjaardag, waarover Halsema zich moet verantwoorden.
22 februari 2022: Urenlange gijzeling in de Apple Store op het Leidseplein. Halsema volgt de gebeurtenissen vanaf haar vakantieadres, via Instagram spreekt ze haar steun uit.
Maart 2022: Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne spreekt Halsema op een volle Dam: “Wij zijn met jullie.”
9 mei 2022: Door een gebrek aan beveiligers gaat de Ajaxhuldiging niet door. Halsema en haar gezin worden bedreigd, ze doet aangifte.
Mei 2022: Halsema bezoekt Suriname en herhaalt excuses voor het slavernijverleden.
September 2022: De gemeenteraad blokkeert opnieuw Halsema’s voorstel om een coffeeshopverbod voor buitenlandse toeristen in te voeren.
Oktober 2022: Halsema vraag religieuze organisaties om een lhbti-steunverklaring te tekenen, wat mislukt, waarna de relatie met moskeeën verder op scherp komt.
November 2022: Amsterdam stopt met preventief fouilleren na fouten van de politie.
1 januari 2023: “Mijn wens is dat onze kinderen en jongeren kunnen bloeien, ongeacht uit welk deel van de stad ze komen,” zegt Halsema in haar nieuwjaarstoespraak.
