Op sociale media worden seksueel getinte foto’s en seksvideo’s van meisjes onder duizenden mensen verspreid. Ze worden ermee gechanteerd en soms gedwongen tot prostitutie. Femke Halsema wil actie.
Een meisje met ontbloot bovenlijf wordt aangeboden als escort voor 20 euro. In een volgend bericht is te zien hoe een jong meisje een jongen pijpt, daarna volgen foto’s en video’s van een ‘Marokkaanse hoofddoekkech’ compleet met telefoonnummer en naam in de Telegramgroep.
Telegram is vergelijkbaar met het veelgebruikte Whatsapp, met als grote verschil dat gebruikers kunnen kiezen voor anonimiteit. Aan de lopende band worden nieuwe groepen aangemaakt met termen als ‘kech’ (straattaal voor ‘hoer’), ‘slets’, ‘sletjes020’ en ‘exposed’. In hetzelfde tempo sluiten duizenden gebruikers zich aan bij die groepen. Vierentwintig uur per dag verschijnen foto’s van meisjes die niet voor het grotere publiek bedoeld waren.
Nietsvermoedende meisjes maken foto’s van zichzelf voor bijvoorbeeld hun vriend of een kleine groep vrienden op het sociale medium Snapchat. Met behulp van Telegram kan het chantagemateriaal worden.
De groepen hebben als doel meisjes te ‘exposen’: publiekelijk te schande maken door compromitterend beeldmateriaal te verspreiden. Op Telegram kunnen gebruikers anoniem met elkaar chatten, zonder dat ze in het bezit zijn van elkaars telefoonnummer. Deelnemen aan een groepsgesprek kan door simpelweg op ‘lid worden’ te klikken.
Bij de oprichting in 2013 was Telegram bedoeld voor beveiligde correspondentie. In de praktijk is het populair onder criminelen, maar ook onder jongeren. De app blijkt een vliegwiel om meisjes in korte tijd voor duizenden, zo niet tienduizenden mensen te vernederen.
Op een willekeurige namiddag wordt in een Telegramgroep een ‘kech’ (hoer) aangekondigd door een anonieme gebruiker. Als het meisje niet voor middernacht ‘hoofd geeft’ – een jongen oraal bevredigt – wordt ze geëxposed. Oftewel: haar identiteit bekendgemaakt – een naam, telefoonnummer en soms zelfs het huisadres. Wat ze ervoor over moet hebben om bekendmaking te voorkomen, is vaak het verrichten van seksuele handelingen, in het ergste geval gaat het om prostitutie.
In de tussentijd geven andere leden van de groep gehoor aan de vraag beeldmateriaal te tonen. Er komt een foto voorbij van een meisje dat met zichzelf speelt en beeld van een meisje dat naakt en herkenbaar onder de douche staat.
Schaamtecultuur
Het is de pijnlijke realiteit waar vooral kwetsbare meisjes, vaak met een islamitische achtergrond, mee te maken krijgen. Het gebeurt landelijk en ook in Amsterdam, vooral in kwetsbare wijken, zoals West en Nieuw-West, waar vaker sprake is van een schaamtecultuur. Burgemeester Femke Halsema noemt het een van de grootste en vooral onzichtbare problemen in onze stad. “Sinds ik aangetreden ben, anderhalf jaar geleden, heb ik met ongelooflijk veel groepen meiden in de stad gesproken. Ik zie dat er een jonge generatie vrouwen aan het opgroeien is die met seksuele intimidatie te maken heeft en geen plek heeft om naartoe te gaan.”
Hoeveel meisjes precies worden geëxposed weet Halsema niet – exacte cijfers ontbreken. “Ik weet niet hoe groot het probleem is, maar ik wil het zichtbaar maken en die meisjes helpen.”
Vooral meisjes die opgroeien in een schaamtecultuur kunnen thuis niet over seks praten. Daardoor kunnen ze snel in een isolement terechtkomen. “Met exposen worden meisjes gechanteerd,” zegt Fatimzahra Baba, oprichter van de Amsterdamse organisatie Saaam, die kwetsbare moeders en vrouwen in Amsterdam helpt, met name in West, Nieuw-West en Noord. Baba ziet ‘veel te veel’ hulpeloze meisjes die daardoor in rap tempo afglijden. “Meisjes worden zelfs aangeboden voor seks met anderen. Buiten, maar ook in hotels.”
Daarover schrijft ook journalist Margalith Kleijwegt in haar publicatie van eind vorig jaar, waarvoor ze in opdracht van de gemeente Amsterdam sprak met meisjes in kwestie, hun ouders, hulpverleners, ambtenaren, politiemensen en een officier van justitie.
Chanteurs gebruiken het liefst een hotel zonder receptionist. Kleijwegt: ‘Dan kan er niet naar de leeftijd van het meisje worden gevraagd, al leert de ervaring dat hotels überhaupt nauwelijks controleren. Bovendien zien de meisjes er, met veel make-up, vaak ouder uit dan ze zijn.’
Meldplicht
Niet voor niets wil Halsema daarom praten met directeuren van hotels die het anoniemst zijn en relatief goedkope kamers aanbieden. “Ik wil ze op hun verantwoordelijkheid wijzen. Op het moment dat je getuige bent van ronselen, mensenhandel of misbruik, heb je een verantwoordelijkheid.” Ze is bereid dezelfde meldplicht in te voeren die nu al geldt voor exploitanten op de Wallen. “Dit gaat om minderjarige meisjes, hè? Die uit dwang, omdat anders hun naaktfoto publiek wordt gemaakt, meegaan naar een hotel. Omdat ze anders kunnen worden verstoten, omdat ze alleen komen te staan. We hebben het over meisjes die ontzettend in het nauw zitten.”
Halsema laat onderzoek doen om in kaart te brengen hoe groot het probleem is en wat zich precies in de online wereld van jongeren afspeelt. Ook wil ze samen met het OM actiever inzetten op de aanpak van online afpersing met naaktbeelden, wat sextortion wordt genoemd.
Twee jaar geleden werden in Denemarken om een punt te maken meer dan duizend jongeren vervolgd voor het verspreiden van seksuele foto’s van twee vijftienjarige meisjes. Ook in Nederland wil Halsema dat daders worden veroordeeld. Ze gaat daarover met het OM in gesprek. “Wat je nu ziet, is bijvoorbeeld dat een minderjarig meisje aangifte wil doen, maar de politie zegt: niet zonder ouders. Daar moet iets gebeuren. Ik wil een norm stellen: tot hier en niet verder.” Baba valt haar bij. “Het feit dat een meisje aanklopt, betekent dat ze zegt: help.”
‘Ik was een slet, zeiden ze, een hoer, een schande’
De 18-jarige Amsterdamse Ikram werd een half jaar geleden in Telegramgroepen geëxposed. Ze veranderde van ‘sociaal, praatgraag mens’ in een meisje dat het liefst afstand houdt van anderen.
Net als haar vriendinnen ontdekte Ikram (niet haar echte naam) een paar jaar geleden de app Telegram. “Het was gewoon tijdverdrijf. We zaten met allemaal mensen in de appgroepen. Vooral tijdens ramadan, zo vlak voor de iftar – het moment na zonsondergang dat je weer mag eten – waren er altijd extra veel mensen online.”
Volgens Ikram veranderde de functie van Telegram gestaag toen steeds meer mensen het anonieme karakter van het medium ontdekten. “Er kwamen steeds meer groepen waarin meisjes zwart werden gemaakt. De beheerder van de groep vroeg elke keer om alle foto’s van ‘kechs’ erin te gooien en hun Snapchatidentiteit erbij te vermelden. Dat gebeurde ook.”
Ikram zag hoe meiden werden geëxposed, hoe er een prijs voor seks bij hun foto’s werd gezet. Soms reageerde ze er afkeurend op. “Op een gegeven moment hoorde ik steeds meer verhalen van hoe meisjes kapotgingen doordat hun foto’s zo vaak werden gedeeld. Ik vond het verschrikkelijk. Sommige meisjes wisten gewoon echt niet meer wat ze moesten doen en raakten in paniek. Wat als hun ouders die foto’s zouden zien? Ik vroeg de beheerders die beelden te verwijderen.”
Een onschuldige vraag, dacht Ikram, die weliswaar geen foto’s van zichzelf plaatste op Telegram, maar wel een actief gebruiker was van Snapchat waarop ze een openbaar profiel had. Een half jaar geleden gebeurde datgene waarvan Ikram dacht dat het haar nooit zou gebeuren: ze werd zelf slachtoffer.
Al haar Snapchats, van kuise familiefoto’s tot uitdagendere selfies met ‘duckface’ werden met naam en toenaam verspreid onder duizenden mensen – door een nog altijd onbekende. “Het werd alleen maar erger. Hij of zij had mijn gebruikersnaam van Snapchat gedeeld, plakte die gebruikersnaam op naaktfoto’s van andere meisjes, stuurde video’s rond van blote billen die van mij zouden zijn. Ik werd massaal toegevoegd door mensen die ik niet kende en mensen maakten mij uit voor slet, hoer, en noemden me een schande. Vooral mensen uit de Marokkaanse gemeenschap, waar ik uit kom, hadden een oordeel klaar.”
Het werd nog erger voor de tiener toen een bekende ook haar persoonsgegevens deelde met de meer dan drieduizend leden in de groep. “Jongens in de app zeiden ook dat ik beschikbaar was voor 50 euro per uur. Eigenlijk werd ik gewoon te koop gezet.”
Ikram werd op school herkend, en zelfs op het treinstation. “Ze scholden me uit voor hoer en vroegen waarom ik nog een hoofddoek droeg als ik online een hoer ben.”
Het exposen gebeurt nog steeds. Tot op de dag van vandaag circuleren er foto’s van haar online. “Het is heel heftig. Ik heb het eerst twee maanden voor mezelf gehouden. Uit schaamte, maar ook omdat ik anderen er niet mee wilde lastigvallen. Ik had het kunnen voorkomen door me nooit aan te melden op die app, door mijn Snapchat niet openbaar te zetten, maar ik wist niet dat dit de gevolgen zouden zijn.”
Haar ouders zijn inmiddels van de situatie op de hoogte en Ikram deed aangifte, vooralsnog zonder resultaat. “Het zit me nog altijd dwars. Mijn vader begrijpt het nog steeds niet. Stel dat zijn vrienden het zien? Dat is toch heftiger in de Marokkaanse cultuur. Dan zien ze zijn dochter op zo’n manier, daar maak ik me nog steeds zorgen over. Het is gewoon kut.”
Ondanks de situatie is Ikram vastberaden zich niet te laten leiden door het leed dat anderen haar aan hebben gedaan. “Ik wil niet blijven huilen.”
Ze heeft de Telegramapp verwijderd en is vastberaden haar opleiding af te ronden. “Ik heb hulp gezocht bij Saaam. Daar heb ik een workshop gevolgd en meegedaan aan de dialoogavonden. Het helpt als je met andere meiden hierover kunt praten en ziet dat je niet alleen bent.”
De echte naam van Ikram is bij de redactie bekend.
Wat als je foto is verspreid?
Als een foto eenmaal is gedeeld op sociale media, gaat de verspreiding ervan razendsnel. Duizenden mensen kunnen de belastende foto of video ontvangen. Wat kan een slachtoffer doen?
- Voor slachtoffers is het zaak om direct hulp te zoeken bij een volwassene, zeggen Esmaralda de Haan en Ruth Schipper van Qpido, het centrum voor seksuele weerbaarheid en onderdeel van jeugdhulporganisatie Spirit. ”Als je niet naar je ouders kunt, kun je naar je leraar of een andere meerderjarige die je kunt vertrouwen.” Aankloppen bij de organisatie Saaam kan ook. Die biedt allereerst een luisterend oor. Ook bespreekt Saaam met het slachtoffer wat het vervolg zal zijn.
- Het is belangrijk dat de meisjes of jongens die zijn geëxposed, de schuld niet bij zichzelf zoeken, benadrukken de medewerkers van Qpido. De Haan: ”Ja, het is beter om geen naaktfoto’s van jezelf te maken, dan kan zoiets niet gebeuren. Maar jij hebt niets fout gedaan, de persoon die het heeft gedeeld, zit fout.”
- Ook voor de omgeving geldt: veroordeel het slachtoffer niet, luidt het advies van de deskundigen. Toon begrip en praat over de oplossingen.
- “Betrek de toekomst erbij,” zegt Schipper. ”Het kan zijn dat nu al het beeldmateriaal is verwijderd en de storm is gaan liggen, maar mensen kunnen het opgeslagen hebben. Het is goed om dat te benoemen: het kan nog een keer gebeuren.”
- De deskundigen raden ook allemaal aan aangifte te doen. Het is nooit zeker dat de dader wordt vervolgd of gevonden. ”Maar het kan helpen bij de verwerking. Je stelt een grens voor jezelf en laat zien dat je het niet accepteert.”
