Een Banksy voor 150 euro bij Gideon Italiaander? De handel in valse kunstprints is lucratief

Voor slechts 150 euro een print van Banksy aan de muur, zo adverteerde de Amsterdamse partijhandelaar Gideon Italiaander. Maar klopt dat wel? Welkom in de duistere wereld van de kunstprints.

Het lijkt haar eigenlijk te mooi om waar te zijn, een Banksy-litho voor slechts 150 euro te koop bij partijhandelaar Gideon Italiaander. ‘Breaking News’, leest de jonge vrouw begin dit jaar op de Instagrampagina van zijn bedrijf.

‘Nog nooit zijn deze werken voor de prijs van 150 euro aan het publiek aangeboden en getoond.’ En verderop: ‘Italiaander breekt hiermee de wetten van de torenhoge kunstprijzen die galeries hanteren.’

Eind 2022 verkondigde Italiaander al dat hij de hand had weten te leggen op een ‘zeldzame kunstcollectie’. Het zou gaan om zeefdrukken of lithografieën – die termen voor technieken gebruikt Italiaander door elkaar – van zeker tien kunstenaars, onder wie Andy Warhol, Banksy en Keith Haring. Genummerd en voorzien van certificaat.

De interesse van de vrouw is gewekt. Iemand met een naam als Italiaander, die acht vestigingen heeft in Amsterdam waar hij onder meer restpartijen verkoopt, loopt de boel toch niet te belazeren? Hij organiseert drie dagen waarop hij het merendeel van de bemachtigde prints voor 150 euro per stuk van de hand doet. Hij maakt reclame en huurt voor de laatste verkoopdag een ruimte in het Hilton. De belangstelling is groot, honderden mensen komen erop af.

De vrouw koopt een print en laat ’m testen bij Pest Control, het officiële loket van Banksy. Weken later komt de uitslag binnen: ‘Helaas is het werk dat u heeft ingezonden geen echt kunstwerk van Banksy.’ De vrouw zoekt contact met Het Parool en wil anoniem blijven, omdat ze ‘geen gedoe’ met Italiaander wil.

Prints in feite waardeloos

Welkom in de duistere wereld van de kunstprints. Valse prints vliegen je wereldwijd om de oren, stelt Richard Bronswijk, hoofd kunstcriminaliteit van de Nationale Politie. De ‘aanbieding’ van Gideon Italiaander is daar volgens hem slechts een voorbeeld van.

Deze prints zijn in feite waardeloos, aldus kunstexpert Frank Welkenhuysen. “Als je een briefje van honderd euro onder het kopieerapparaat legt, is die kopie ook geen cent waard. Zelfs als je het heel mooi weet te vervalsen.”

De officiële kunstprint is vanaf de jaren zestig razend populair geworden, zegt hij. “Het had een functie in de wederopbouw, het bereikte een publiek dat iets eigentijds aan de muur wilde hangen en niet per se het geld had om voor grote bedragen een schilderij te kopen.”

Mét toestemming van de kunstenaar of door de kunstenaar zelf wordt, in gelimiteerde oplage en met een speciale techniek, een kunstdruk gemaakt. De plaat die voor de productie is gebruikt wordt achteraf vaak vernietigd, om verdere kopieën te voorkomen.

“Liefhebbers kunnen een kunstdruk een mooie uitdrukkingsvorm vinden,” zegt Welkenhuysen. “Het idee van weidse vermenigvuldiging van werk past bijvoorbeeld goed in het oeuvre van popartartiesten als Andy Warhol, die veel gebruikmaakte van de zeefdruktechniek.”

Met de nieuwe kunstvorm kwamen ook de vervalsingen. “Sinds de opkomst van internet is de verkoop ervan enorm toegenomen,” stelt Bronswijk. Zonder medeweten of toestemming van de kunstenaar wordt middels een nummering gedaan alsof het om een gelimiteerde oplage gaat, terwijl een veelvoud daarvan wordt geproduceerd.

De kwaliteit laat dikwijls te wensen over, van ambachtelijke technieken zoals gebruikt bij een zeefdruk of lithografie is zelden sprake. Bovendien staan er geregeld vervalste handtekeningen van de kunstenaar op en worden ze met gefalsificeerde echtheidscertificaten verkocht.

“De technieken om ze te vervalsen zijn door de jaren heen verbeterd,” aldus Bronswijk. Online zijn de prints te vinden op websites als Catawiki, maar offline ook – tot in de Amsterdamse Nieuwe Spiegelstraat. Tv-programma Rambam onthulde jaren geleden al dat een deel van de aangeboden prints daar vervalst is.

Spelfouten op echtheidscertificaat

Ook zonder Pest Control is relatief gemakkelijk te ontdekken dat het bij de prints van Italiaander om die laatste categorie gaat. Het Parool verzamelde foto’s van meerdere prints die bij Italiaander zijn gekocht, inclusief zogenaamd ‘certificate of authenticity’. Die certificaten zijn ‘absolute onzin’, stelt taxateur Peter van Beveren, die foto’s ervan bekeek. Hij wijst op spelfouten en verwijzingen naar niet-bestaande organisaties op het document.

Op een deel van de bijgeleverde certificaten wordt bovendien verwezen naar ‘grafiart’, een webwinkel waarop iedereen prints van allerlei artiesten kan inkopen voor een paar tientjes per print, en in een oplage naar keuze. Gideon Italiaander stelt in een reactie alles in goed vertrouwen te hebben verkocht (zie kader).

Grafiekexpert en -handelaar Bas Meijer noemt het ‘enorm kwalijk’ dat vervalsingen zo wijdverbreid worden aangeboden. “Er wordt gesuggereerd dat het om een gelimiteerde oplage gaat en verwezen naar uitgevers en drukkers die hier niets mee te maken hebben.”

Kopers worden totaal op het verkeerde been gezet, meent Meijer. “In algemene zin ondermijnt het ook de kunstwereld, want dikwijls zijn werken zo goed vervalst dat ze ook voor veel geld worden geveild. Dat maakt het wantrouwen in de kunstwereld niet bepaald kleiner.”

Niet alleen de certificaten verraden dat het hier niet om een officiële lithografie-reeks gaat, ook het prijskaartje doet dat al ernstig vermoeden, aldus Bronswijk, hoofd kunstcriminaliteit van de politie. “Voor een echte Banksy- of Haringprint ben je al snel zo’n 15.000 tot 20.000 euro kwijt.”

Misleidend taalgebruik

Dus fout ja, maar juridisch strafbaar? Dat ligt ingewikkelder. Verkopers verwoorden hun waar vaak slim, stelt Bronswijk. Door de certificaten, nummering en misleidend taalgebruik wordt weliswaar gesuggereerd dat het om een officiële printcollectie gaat, maar nergens staat letterlijk dat dit het geval is. “Daardoor is de ondernemer lastig vast te pinnen op wat hij precies zegt te verkopen.”

Als een verkoper ten onrechte beweert dat zijn product een officiële print is, kan dit strafrechtelijk oplichting zijn, stelt hij. De politie vermoedt dat daar in veel gevallen sprake van is. Het komt maar zelden tot vervolging, legt Bronswijk uit. “De hoeveelheid vervalste kunst die in omloop is, is gigantisch, en de capaciteit van politie en justitie maar beperkt.” Volgens taxateur Van Beveren gaat er wereldwijd voor miljarden euro’s om in dit circuit.

Zelfs met hulp van een advocaat schiet het vaak niet op, stelt Welkenhuysen. “Voordat die advocaat twee keer heeft gebeld, ben je bij wijze van spreken het bedrag al kwijt dat je probeert terug te krijgen. De vervalsingsindustrie weet dat en gaat rustig door met deze praktijken.”

‘Gebruik je gezonde verstand’

Een voorbeeld van wat justitie wél heeft opgepakt, is de zogenoemde Heyboerzaak. Een kunsthandelaar verkocht tussen 2005 en 2012 honderden etsen aan de Anton Heyboer Winkel in Amsterdam, die later vals bleken te zijn.

De kunsthandelaar werd in 2014 veroordeeld tot twaalf maanden cel, waarvan de helft voorwaardelijk, maar het hoger beroep is nog steeds niet afgerond. Bronswijk: “Deze zaak toont hoe tijdrovend en complex dit soort kwesties zijn. Het is niet te doen om daar bij elke verkoop van mogelijk vervalste prints aan te beginnen.”

Het Openbaar Ministerie laat weten dat er een oriënterend onderzoek is gestart om te bepalen of er in het geval van Italiaander mogelijk strafbare feiten zijn gepleegd. Als dat is afgerond, zal mogelijk strafrechtelijk onderzoek volgen. Over het algemeen vindt er pas vervolging plaats nadat aangifte is gedaan, benadrukt justitie. Of dit in het geval van Italiaander is gedaan, kan justitie niet zeggen. De vrouw die Het Parool benaderde moet nog besluiten of ze aangifte gaat doen.

Het advies van experts aan mensen die geïnteresseerd zijn in kunstprints: gebruik je gezonde verstand en doe research voordat je iets aanschaft. “Zoek eerst op hoeveel een officiële print van een kunstenaar echt waard is,” zegt Bronswijk. Daar sluit taxateur Van Beveren zich bij aan, want: “Als in de kunstwereld iets te mooi lijkt om waar te zijn, is dat het meestal ook.”