Dr. Air (1969-2023) was een nietsontziend icoon van de graffitiscene

Boris Wijchgel, alias Dr. Air, was een van de bekendste graffitischrijvers van Amsterdam. Vanaf de jaren tachtig zette hij op ontelbare plekken zijn tag. De graffitipionier met een unieke flow overleed vorige week.

Pionier, icoon, legende. Leg je oor te luister bij Amsterdamse graffitikunstenaars en superlatieven schieten tekort om de invloed van Dr. Air te duiden. Veertig jaar lang dook zijn kenmerkende tag, afgesloten met een uitroepteken, overal in de stad op. Viaducten, elektriciteitshuisjes, metro’s, gevels, voordeuren; eigenlijk was niets veilig voor de spuitbus van Dr. Air. Gehaat door ambtenaren en huizenbezitters, bewonderd in de streetartscene, maar altijd volkomen autonoom opererend, bleef Boris Wijchgel trouw aan de principes van de grafittikunst.

Wijchgel (1969) begon begin jaren tachtig met ‘schrijven’. Voortgekomen uit kringen van krakers, punkers en anarchisten bestond er in Amsterdam toen al een klein ondergronds circuit van grafittispuiters, die zich aanvankelijk alleen bezighielden met tags: een vlug gespoten ‘handtekening’ die bij voorkeur op zo veel mogelijk plekken in de openbare ruimte werd gezet. Hartstikke verboden uiteraard, maar daarin zat ook een deel van de spanning. Met een rugzak vol met (dikwijls gestolen) spuitbussen gingen ze in het holst van de nacht te werk.

Naast Dr. Air doken namen als als Ego, Walking Joint, Dr. Smurry, en Dr. Rat overal in de binnenstad op. Pas vanaf halverwege de jaren tachtig zou de New Yorkse variant van graffiti overwaaien, met grote, ronde en kleurrijke letters, maar Wijchgel bleef altijd taggen.

Unieke flow

“Dr. Air was een nietsontziende, manische schrijver,” herinnert kunstenaar Jasper Krabbé zich, die in dezelfde tijd actief werd in de graffitiscene. “We waren allemaal jaloers op zijn vloeiende tag, met letters die leken te dansen. Dat was zo’n sterk beeldmerk, een soort logo. Zijn flow was uniek, hij kon zijn tag ook razendsnel zetten. Een echte kalligraaf. Op een gegeven moment gingen wij grote pieces maken, onder bruggen en op blinde muren. Hij vond dat zonde van zijn spuitbussen, en zette liever honderd tags dan één groot werk.”

Niels ‘Shoe’ Meulman, eigenaar van Unruly Gallery in de Staatsliedenbuurt, leerde Wijchgel in de vroege jaren tachtig kennen en door hun gedeelde liefde voor graffiti ontstond er een hechte vriendschap. “Amsterdam was toen een totaal andere stad dan nu. Drugs, leegstand, krakers. Die chaos beviel Boris wel. Hij was rebels, tegen de gevestigde orde. Boris had geen ook makkelijke jeugd.”

Meulman: “Dr. Air was een heel gestileerde tag, die door de jaren heen ook steeds langer en ronder werd. Boris was heel fanatiek, en genoot in de scene veel respect omdat hij werkelijk overal in de stad te zien was.” Naast anonimiteit is alomtegenwoordigheid onderdeel van de kunstvorm: één tag is een krabbel, tien tags een serie, jaren achtereen op duizenden plekken in de stad jouw eigen tag is een kunstwerk.

Aangeharkte stad

Dr. Air vormde voor veel streetartkunstenaars een inspiratie. Zoals Laser 3.14, die al jaren poëtische teksten op Amsterdamse bouwplaatsen spuit. ‘Mijn eigen tag is direct op Dr. Air geïnspireerd. Dat heb ik hem ook gezegd toen hij een expositie van mij bezocht, ik was zo trots om hem de hand te kunnen schudden. Superaardige gast ook.”

Wijchgel leidde de laatste jaren van zijn leven een ietwat teruggetrokken bestaan. Op zijn hoede voor de autoriteiten – hij voorzag in zijn levensonderhoud door ‘een beetje te hosselen’ – begaf hij zich steeds minder onder de mensen, en in het aangeharkte, veryupte Amsterdam voelde hij zich een stuk minder thuis dan in de rauwe stad van de jaren tachtig.

In 2012 kende Dr. Air een korte opleving: plotseling dook zijn tag weer op in de Jordaan. Maar het verzet tegen zijn kunstvorm, door velen gezien als vandalisme, was verhevigd. Er was een buurtcomité ‘Stop Graffiti’ opgericht, en ook vanuit de gemeente werd de aanpak van graffiti een speerpunt.

Mecenas

Wijchgel bleef zijn kunstvorm trouw. Meulman: “Hij kwam vaak langs bij Unruly Gallery, dan kocht hij werk van opkomende graffitikunstenaars die hij tof vond. Hij was een soort mecenas. De laatste jaren verwaterde ons contact. Hij was nogal achterdochtig en mensenschuw geworden en belandde in een neerwaartse spiraal.”

Wijchgel overleed vorige week in zijn woning in Amsterdam, waar hij na drie dagen werd aangetroffen. Maar Dr. Air blijft: wie goed zoekt kan op sommige plekken in Amsterdam nog het kenmerkende logo terugvinden.