PlusAchtergrond
Buurtbewoners willen hun huizen gaan verwarmen met warmte uit de Sloterplas
Bewoners van een buurt bij de Sloterplas willen van het gas af door in te zetten op aquathermie, warmte uit het water van de plas. Waterschap Amstel, Gooi en Vecht onderzoekt intussen of aquathermie niet ten koste gaat van het leven in de plas.
Uit het water in en om Amsterdam is genoeg warmte te winnen voor 200.000 woningen. Dat heet aquathermie en de potentie is groot: alleen al in de Sloterplas zit genoeg om 30.000 woningen te verwarmen. Bewoners van Oostoever, een buurt van 1000 woningen in Nieuw-West, onderzoeken daarom of ze de energie die nodig is voor hun verwarming zelf kunnen opwekken uit de plas waar zij op uitkijken.
“De plas is een enorme troef: een groot oppervlak waar de zon op schijnt en dat geeft veel warmte,” zegt Ron van der Linden van Oostoever Duurzaam, een buurtcoöperatie met 130 leden. In de zomer kan die warmte worden geoogst en ondergronds opgeslagen bij een temperatuur van 15 tot 20 graden. Eén grote warmtepomp voor de hele buurt kan de temperatuur dan verder opkrikken naar 50 of zelfs 70 graden.
Technisch en financieel is het kansrijk, blijkt uit verschillende onderzoeken. Daarvoor is deze optie met een eigen warmtenet rond een collectieve warmtepomp ook vergeleken met stadsverwarming van Vattenfall, of de mogelijkheid dat ieder huishouden zijn eigen warmtepomp neemt.
Een warmtepomp in elk huis kan ook. Wel vergt dat extra investeringen, omdat de isolatie in de uit eind jaren negentig stammende buurt niet ideaal is, en de radiatoren zijn ook niet zomaar geschikt. Van der Linden: “Anders stook je jezelf een ongeluk.” In kleinere woningen vergt zo’n warmtepomp kostbare ruimte. Het bijpassende apparaat aan de buitengevel kan geluidsoverlast meebrengen. “We willen ook niet overal zo’n lawaaikast.”
Stadsverwarming ligt ook niet voor de hand. Minder goed geïsoleerde buurten komen daarvoor eerder in aanmerking. Oostoever komt in de gemeenteplannen pas na 2030 aan de beurt om van het gas af te gaan. “Maar het moet toch een keer gebeuren en dan houden we het als buurt graag in eigen hand,” zegt Van der Linden.
Aquathermie uitgelegd
De Oostoeverbewoners nemen een voorbeeld aan Oud-West, waar rond het WG-terrein al 900 huishoudens hebben ingetekend op aquathermie uit het Jacob van Lennepkanaal. In het voorjaar van volgend jaar hopen de initiatiefnemers daar de eerste woningen te verwarmen. Behalve Oostoever hebben ook buurten uit Zuidoost, Noord, het Oostelijk Havengebied en de Westelijke Eilanden hier hun licht opgestoken.
In Oostoever gaan de initiatiefnemers intussen van deur tot deur om andere bewoners te overtuigen. “Het maakt een groot verschil of Vattenfall aan de deur staat of de buurman,” zegt Joost van Os, ook van Oostoever Duurzaam. Het buurtje, ‘een beetje een eiland in de stad’, lijkt geschikt voor een eigen alternatief voor aardgas: veel bewoners zijn milieubewust en eigenwoningbezitter, en er wonen veel mensen met relevante kennis.
Wel verwacht de buurt nog minstens vier jaar nodig te hebben. Ongewis zijn bijvoorbeeld de aansluitkosten per huishouden, al lijkt wel vast te staan dat die, uitgesmeerd over dertig jaar, de 10.000 euro te boven gaan. Aan de andere kant: de kosten van dertig jaar aardgas en cv-ketels zijn ook niet mals. Oostoever Duurzaam belooft dat de kosten in elk geval niet hoger worden dan voor gas. “Nu is het oorlog en maakt Vattenfall opeens veel winst,” zegt Van Os. “Hier maken de bewoners dan winst.”
Maar er zijn meer mogelijke struikelblokken. Voor een collectieve warmtepomp zal ruimte moeten worden gevonden in de buurt, terwijl een installatie voor ecologisch onderzoek in de Sloterplas al weerstand oproept. Een ander gevaar is dat te veel bewoners kiezen voor een eigen warmtepomp, of niets doen. Per huishouden zijn de investeringen lager naarmate meer buurtbewoners meedoen.
Ook als de helft van de buurt zich aansluit, is het misschien wel rendabel te maken, denken de initiatiefnemers. Oostoever Duurzaam heeft intussen al veel succes met de gezamenlijke aanleg van daktuintjes en gedeelde zonnepanelen. Van der Linden: “Als de mentaliteit hier was van: ‘ik zoek het zelf wel uit’, hadden nooit zoveel mensen meegedaan.”
Wat doet aquathermie met het waterleven?
Met een proefinstallatie in de Sloterplas onderzoekt het waterschap wat de impact is op de natuur van aquathermie, het winnen van warmte uit het water. “Wat nou als blijkt dat er heel veel stuk gaat?” zegt onderzoeker Jasper Stroom.
In de Sloterplas buigen onderzoekers van waterschap Amstel, Gooi en Vecht zich de komende drie jaar over de ecologische impact van aquathermie. Als het water wordt rondgepompt om er warmte uit te halen gaat het met miljarden liters per maand door filters, zegt Stroom. “Wat gaat er stuk? Daar is wereldwijd nog weinig over bekend.”
Dan gaat het vooral om diertjes in het plankton. Voor vissen wordt geen probleem verwacht, hooguit misschien voor de larfjes. Het onderzoek gebeurt uit voorzorg. In theorie kan de schade snel oplopen als veel werk wordt gemaakt van aquathermie. Dan gaat de hele warme bovenlaag van het water in de Sloterplas in drie maanden door filters, heeft Stroom berekend.
Het is wereldwijd het eerste en grootste onderzoek naar de impact van aquathermie op het waterleven en uit eerste resultaten durft Stroom al wel een inschatting te maken. “Soorten die pantsertjes hebben en wat steviger in elkaar steken, weten zich aardig te redden,” verwacht hij. “Voor soorten die wat zachter zijn, geldt dat mogelijk minder. Watervlooien bijvoorbeeld.” Maar dan nog kan het invloed hebben op de ecologie, want andere bewoners van de Sloterplas teren dan weer op deze kleinste organismen. “Het is de onderkant van de voedselketen.”
Klimaatvriendelijke warmtebron
Het waterschap wil daarom eerst zeker weten dat er geen schade is voor het waterleven. Het is al moeilijk genoeg om aan de richtlijnen voor schoon water te voldoen en we worstelen met een biodiversiteitscrisis, zegt Stroom. “We kunnen ons eigenlijk niets permitteren.”
In aquathermie komen twee kerntaken van de waterschappen samen, zegt bestuurder Sander Mager van Amstel, Gooi en Vecht. Dan denkt hij aan de bescherming van de waterkwaliteit, maar ook aan het voorkomen van wateroverlast. Dat gevaar wordt groter door de opwarming van de aarde en daarom vindt Mager het een schone taak van het waterschap om aquathermie te promoten als klimaatvriendelijke warmtebron. Mager schrikt zelfs niet terug voor een geheel nieuwe rol van het waterschap bij de productie van warmte, al denken andere partijen op de kieslijst voor de waterschapsverkiezingen van deze week daar anders over.
De waterschappen Rijnland en Hollands Noorderkwartier doen tegelijkertijd onderzoek naar aquathermie in een kanaal en een sloot. Anders dan in de immense Sloterplas heeft het koude water dat wordt teruggepompt zodra de warmte eruit is gehaald daar mogelijk ook nog impact op de ecologie, al kan dat volgens Mager ook een gunstige invloed zijn, omdat het de opwarming die het gevolg is van klimaatverandering tenietdoet.
In de Sloterplas houdt het waterschap dan weer wel goed voor mogelijk dat de filtersystemen meteen een rol krijgen bij het zuiveren van het water in de plas die worstelt met algengroei. “Het komt toch al door filters,” zegt Mager. “Dan doe je meteen wat terug voor de waterkwaliteit.”
Mager en Stroom verwachten ook niet dat aquathermie na dit onderzoek een doodlopende weg blijkt. Het blijft mogelijk om grovere filters te gebruiken of een pompsysteem zonder filters, al wekt het aquathermiesysteem dan minder warmte op of het vergt meer onderhoud. “Op basis van alle onderzoeken denken we dat het kan, maar we willen zeker weten dat we het goed doen.”
