Als wethouder botste staatssecretaris Asiel Eric van der Burg ook al met eigen VVD

Een bomvolle zaal, gejoel en vele kritische vragen: Eric van der Burg beleefde dinsdag een lastige avond in Tubbergen, waar hij in de gemeenteraad kwam uitleggen waarom met rijksgeld een hotel is aangekocht voor de opvang van honderden asielzoekers.

De staatssecretaris voor Asiel heeft niet alleen een groot deel van het Twentse dorp tegen zich in het harnas gejaagd. Hij staat ook onder grote druk van zijn eigen VVD-achterban, die boos is dat hij gemeenten wil dwingen tot opvang en die strengere maatregelen verlangt om de instroom te beperken.

Het roept herinneringen op aan zijn wethouderschap in Amsterdam (2010-2018), toen hij enkele keren botste met de VVD-top. Zo doorbrak hij in 2010 de omerta in de partij, toen deze zich opmaakte om met gedoogsteun van Geert Wilders te gaan regeren met het CDA. “Ik ben geen voorstander van samenwerking met de PVV,” zei hij toen. Zijn latere verzuchting ‘hoe meer asielzoekers, hoe beter’, droeg ook bij aan zijn imago als ‘die rare, wat linkse VVD’er uit Amsterdam’, zoals hij zelf ooit zei.

Beticht van diefstal

Met zijn pleidooien voor gezonde voeding tartte hij liberalen die vinden dat de overheid zich verre moet houden van dergelijke ‘betutteling’. Maar hij kwam pas echt vol in de wind te staan toen hij in 2017 een omstreden herziening van het erfpachtstelsel door de gemeenteraad probeerde te loodsen. Met name huiseigenaren in Zuid werden financieel geraakt. Het leidde tot emotionele bijeenkomsten in zaaltjes. Hij werd beticht van diefstal en het dwingen van mensen tot verkoop van hun huis.

Nadien bestempelde hij de erfpachtkwestie tot ‘het zwaarste dossier’ uit zijn tijd als wethouder. “Het was niet fijn om in zaaltjes verrot gescholden te worden door je eigen achterban.”

Het werd Van der Burg te veel toen een inspreker op een raadsvergadering het lot van de Joden erbij haalde die na de Tweede Wereldoorlog door de gemeente werden aangeslagen voor niet-betaalde erfpacht. “De wethouder kent het verschil niet tussen goed en kwaad,” kreeg hij te horen. Iets later werd de vergadering voortijdig beëindigd, nadat Van der Burg boos de zaal had verlaten.

Het tekent zijn emotionele kant. “Dat kan een voordeel, maar ook een nadeel zijn,” zegt Paul Slettenhaar, die als stadsdeelbestuurder voor de VVD in Zuid fel ageerde tegen de erfpachtplannen.

‘Heel kwetsbaar’

“Hij is iemand die niet duikt,” zegt Slettenhaar over de staatssecretaris. “In de erfpachtdiscussie ging hij de confrontatie met de tegenstanders aan en onze persoonlijke verhouding leed er niet onder. Maar hij deed dingen die behoorlijk ver afstaan van wat de gemiddelde VVD-kiezer wil. Dat is heel kwetsbaar. Je redt het niet met alleen vriendelijkheid.”

Dat geldt ook voor het asielbeleid, meent Slettenhaar. “Hij zit opgezadeld met een regeerakkoord waar hij niet verantwoordelijk voor was, maar wel de uitvoering en dus de beeldvorming voor zijn rekening moet nemen. Net als bij erfpacht kan hij geen kant op. Maar er is een ondergrens. Dan moet je ‘nee’ zeggen tegen dwang bij opvang.”

Inzake erfpacht was Van der Burg gevoelig voor alle kritiek in zijn eigen partij, herinnert Hala Naoum Néhmé zich, destijds duo-raadslid en medewoordvoerder in het dossier. “Op een gegeven moment bemoeide ook de Kamerfractie zich ermee. Dat vond hij niet leuk.”

Meer sociale huur

Om de erfpachtherziening acceptabel te maken voor zijn eigen partij dokterde hij een compromis uit met coalitiepartner SP, waarbij huiseigenaren minder zwaar geraakt werden. In ruil kreeg de SP de toezegging dat bij nieuwbouwprojecten voortaan veertig procent uit sociale huur zou bestaan, waar dertig procent gangbaar was. “Een geniaal compromis binnen de coalitie,” aldus Naoum Néhmé, “maar een zure uitkomst voor de VVD.”

Voormalig VVD-raadslid Daniël van der Ree: “Op de korte termijn werd de angel eruit gehaald, maar de gemeente is ook nu nog aan die deal gebonden waardoor er nog meer sociale huur komt.”

Tegen een asielstop

In regeringskringen wordt dezer dagen druk onderhandeld over herziening van het asielbeleid. De vraag is of Van der Burg het akkoord dat daaruit zou moeten rollen, voor zijn rekening neemt. Naoum Néhmé begrijpt dat hij niet voelt voor een ‘asielstop’ waar VVD’ers voor pleiten. “Zolang Nederland gebonden is aan internationale verdragen en Europees recht kan daar geen sprake van zijn. Eric heeft altijd een allergie gehad voor populisme en soundbitepolitiek. Mensen in nood moeten in zijn ogen altijd worden opgevangen.”

Toch zal hij de critici in zijn partij tegemoet moeten komen, meent Daniël van der Ree. “Binnen de Amsterdamse VVD is hij altijd autonoom geweest. In Amsterdam kwam hij daarmee weg. Maar in Den Haag liggen de verhoudingen anders. De partij verwacht dat hij de instroom van asielzoekers gaat terugbrengen. Reeds aanwezige asielzoekers moeten behoorlijk worden opgevangen. Dat moet wel gekoppeld worden aan een strenger instroombeleid. Ik spreek nauwelijks VVD’ers die vinden dat het huidige asielbeleid kan worden voortgezet.”