Achterkleinzoon van verzetsheld Anton de Kom: ‘Ik sta op de schouders van een gigant’

Vincent de Kom verdiepte zich in de Surinaamse jaren van schrijver, verzetsheld, activist én overgrootvader Anton de Kom. ‘Vanaf dag één wilde het koloniaal gezag zo snel mogelijk van hem af.’

Hij is opgegroeid met de verhalen van de familie. Verhalen over een nette man die op een stoel ging staan om zijn broek aan te trekken om te voorkomen dat er kreukels in kwamen. Over een trotse man die in Paramaribo over straat ging met een paar medailles op zijn borst – als je iets goeds hebt gedaan, hoef je dat niet te verbergen. En over een man met een diepe liefde voor Suriname en de Surinamers. “Alles wat Anton de Kom heeft gedaan in zijn leven,” zegt achterkleinzoon Vincent de Kom, “raakt aan datzelfde thema: Suriname en de strijd voor gelijkwaardigheid en tegen racisme.”

Nu is Vincent de Kom (30) zelf op onderzoek uitgegaan om meer te weten te komen over zijn beroemde voorouder. Voor een bundel die later dit jaar moet verschijnen, schrijft hij een bijdrage over het verblijf van Anton de Kom in Suriname in de jaren dertig. “Ik probeer een reconstructie te maken van die periode. Ik lees alles wat los en vast zit,” zegt Vincent in een voor de familie zeldzaam interview.

“In de Surinaamse kranten zijn interviews te vinden van net na zijn aankomst in Paramaribo, waarin hij vertelt dat hij is gekomen voor zijn overleden moeder, maar ook graag iets wil doen aan de erbarmelijke situatie in zijn land.”

Anton de Kom keerde in januari 1933 terug naar Suriname na meer dan tien jaar in Den Haag te hebben gewoond en gewerkt. Daar combineerde hij een baan als vertegenwoordiger in koffie, thee en tabak met een actieve rol in een aantal linkse organisaties. Dat laatste leverde hem de reputatie van een lastpak op en de aandacht van de geheime dienst. De Kom: “Tijdens spreekbeurten in het land waren agenten in burger aanwezig in de zaal. De sympathie van een zwarte activist voor de communistische beweging was voldoende om hem te bestempelen als staatsgevaarlijk.”

Protestmars

Die reputatie reisde met Anton de Kom mee op de boot naar Suriname. Het koloniaal gezag in Paramaribo was vooraf door Den Haag op de hoogte gesteld van zijn komst. “Vanaf dag één wilde het koloniaal gezag zo snel mogelijk af van Anton de Kom,” zegt Vincent. “Hij kreeg geen toestemming om in zalen te spreken. In plaats daarvan begon hij een adviesbureau in het huis van zijn ouders aan de Pontewerfstraat. Daar kwamen honderden mensen op het erf samen om te praten over de situatie in het land.”

Het koloniaal gezag verwachtte daar weinig goeds van. Tijdens een van de massale bijeenkomsten in de straat werd De Kom aangehouden en overgebracht naar de gevangenis. In de dagen daarna verzamelden zijn aanhangers zich bij het paleis om zijn vrijlating te eisen. Op 7 februari kwam het opnieuw tot een treffen met de politie, waarbij twee doden en dertig gewonden vielen. Anton de Kom en zijn gezin werden op 1 mei op de boot naar Nederland gezet, waar De Kom zich zette aan het schrijven van Wij slaven van Suriname.

Het nagelaten werk van Anton de Kom ligt in het Letterkundig Museum in Den Haag, samen met een aantal niet uitgegeven werken. Vincent de Kom: “Een jaar of vijf geleden heb ik alle stukken doorgenomen. Er is nog veel ongepubliceerd werk: romans, kinderverhalen en zelfs een filmscript. Allemaal handgeschreven in schriftjes. Er liggen ook artikelen uit de krant waarbij Anton de Kom in de kantlijn commentaar heeft geschreven. Echt historisch materiaal. Een van de doelen van onze stichting is het onderzoek van de stukken en op enig moment ook de publicatie ervan.”

Geluidsopnames

Tijdens het doorploegen van jaargangen oude Surinaamse kranten kwam De Kom nog een opzienbarend bericht tegen. In De Banier van 18 mei 1934 stond dat Anton de Kom enkele dagen eerder op de Nederlandse radio had voorgelezen uit het net gepubliceerde Wij slaven van Suriname. “Mijn hart maakte een sprongetje. Alleen al het idee dat er misschien ergens nog geluidsopnamen te vinden zijn... Het lijkt me fantastisch om hem zelf te kunnen horen. Uit de verhalen van de familie weet ik dat hij een goede verteller was met een prettige stem.”

Naast de speurtocht naar de stem van Anton de Kom werkt De Kom door aan zijn bijdrage aan de bundel. Ook dat is spannend werk, omdat de schrijver beseft dat zijn werk recht moet doen aan de status van zijn voorouder. “Ik sta op de schouders van een gigant en daar moet ik me elke dag tot verhouden. Ik vind dat een fijne gedachte, maar het brengt ook verantwoordelijkheid met zich mee.” De vier kinderen van Anton de Kom hebben zich altijd ingezet voor het levenswerk van hun vader. Het engagement is erfelijk: Vincent de Kom is FNV’er en voorzitter van GroenLinks in Amsterdam.

Wat dat betreft heeft de familie de wind in de rug. Anton de Kom kreeg vorig jaar een venster in de nieuwe canon van de vaderlandse geschiedenis, de heruitgave van Wij slaven van Suriname werd uitgeroepen tot beste boek van 2020. Van het werk is dit jaar een Duitse vertaling verschenen en een Engelse zit er aan te komen. Intussen wordt in Den Haag gewerkt aan een officiële vorm van eerherstel van de schrijver. Vincent de Kom: “Binnen de familie en de gemeenschap was hij altijd sterk aanwezig, maar nu groeit zijn bekendheid ook daarbuiten. Dat is prachtig om mee te maken.”